Γράφει η Κακουδάκη Αλεξάνδρα, ψυχολόγος

Δεν υφίσταται προς το παρόν καμία έρευνα που να δείχνει ότι τα άτομα με αυτισμό είναι ασεξουαλικά. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως εξαιρετικά χαμηλής λειτουργικότητας δεν παρατηρούνται σεξουαλικές ανάγκες. Γενικά όμως τα άτομα με ΔΑΔ, ωριμάζουν σωματικά και σεξουαλικά την ίδια περίοδο με τα παιδιά τυπικής ανάπτυξης της ηλικίας τους. Καμία επίσης έρευνα δεν έχει αποδείξει ότι τα άτομα στο αυτιστικό φάσμα τείνουν περισσότερο στην ομοφυλοφιλία σε σχέση με τα νευροτυπικά άτομα. Ενδιαφέρον ωστόσο είναι το γεγονός ότι είναι περισσότερο ανεκτικά με την έκφραση των συναισθημάτων μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλλου, σε σχέση με τον τυπικό πληθυσμό.

Είτε μιλάμε για ένα παιδί με αυτισμό, είτε για ένα με τυπική ανάπτυξη η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση πρέπει να ξεκινάει νωρίς, καθώς είναι σημαντική για την ανάπτυξη της αυτό - εκτίμησής του. Ήδη στην ηλικία των τριών, τα παιδιά αρχίζουν να ξεχωρίσουν το αγόρι από το κορίτσι. Αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι μπορούμε να μιλήσουμε σε ένα μικρό παιδί για την σεξουαλική πράξη ή τους τρόπους έκφρασης της ανθρώπινης σεξουαλικής επιθυμίας. Σημαίνει όμως, για παράδειγμα, ότι ονομάζουμε σωστά τα μέρη του σώματος, αποφεύγοντας μωρουδιακή ή παιδιάστικη γλώσσα. Σημαίνει επίσης ότι ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού και την γνωστική του ικανότητα, ξεκινάμε να του μιλάμε για τα συναισθήματα μεταξύ δύο ατόμων και πώς και υπό ποιές συνθήκες, αυτά εκφράζονται μέσα από την τρυφερότητα, το φίλημα και το άγγιγμα.

Η εκμάθηση της κατάλληλης σεξουαλικής έκφρασης σε ένα παιδί με αυτισμό μπορεί να είναι εξαιρετικά απαιτητική. Τα περισσότερα παιδιά ανάλογα με την αναπτυξιακή τους ωρίμανση μαθαίνουν τόσο από το οικογενειακό όσο και από το σχολικό περιβάλλον για τις συμπεριφορές, οι οποίες είναι αποδεκτές. Η κατανόηση πολλών πραγμάτων που έχουν να κάνουν με την σεξουαλικότητα αναπτύσσεται μέσω αλληλεπιδράσεων με γονείς, ενήλικες, μέλη της οικογένειας, αδέλφια, συνομήλικους και δασκάλους. Τα άτομα με αυτισμό καθώς έχουν δυσκολία να πραγματοποιήσουν κοινωνικές επαφές, χάνουν αρκετές από τις παραπάνω πηγές πληροφόρησης και μάθησης.

Πολλοί γονείς αναφέρουν ότι τα παιδιά τους μπαίνοντας στην εφηβεία αρχίζουν να έχουν εντονότερες σεξουαλικές συμπεριφορές. Πολλές φορές αυτές θεωρούνται ανάρμοστες, καθώς πραγματοποιούνται σε δημόσιους χώρους. Το ακατάλληλο άγγιγμα άλλων παιδιά, το άγγιγμα των γεννητικών οργάνων, το γδύσιμο σε δημόσιους χώρους ή ο δημόσιος αυνανισμός είναι συμπεριφορές που μπορούν να γίνουν από όλα τα παιδιά ανεξαρτήτως γνωστικής ικανότητας ή διαταραχής. Το ζήτημα με τα παιδιά τυπικής ανάπτυξης είναι ότι είναι σε θέση να κατανοήσουν τους άγραφους κανόνες και μέσα από την αλληλεπίδρασή τους με τους συνομηλίκους τους ή την παρατήρηση του κόσμου γύρω τους, κάτι το οποίο θεωρείται δύσκολο για ένα παιδί μέσα στο φάσμα. Δυσκολία παρατηρείται επίσης και στην κατανόηση των μη λεκτικών μηνυμάτων. Αυτό μπορεί να προκαλέσει σύγχυση και παρανόηση για παράδειγμα της ευγενικής απόρριψης μίας πρότασης, οδηγώντας σε προβληματική και πιεστική συμπεριφορά, η οποία μπορεί να εκληφθεί και ως παρενόχληση. Για όλα τα παραπάνω η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση πρέπει να είναι εντατική, μεθοδευμένη, καλά οργανωμένη και κυρίως εξατομικευμένη.

Αν πιστεύουμε ότι η σεξουαλική έκφραση ενός άτομου με αυτισμό είναι λάθος και πρέπει να αποτρέπεται, είναι πιθανόν να μην εκπαιδεύσουμε ποτέ το άτομο σωστά και ως εκ τούτου αυτό να κρατήσει την οποιαδήποτε απορία ή φοβία του σχετικά με το θέμα ανέκφραστη. Θα θεωρήσει πιθανότατα, ότι η επιθυμία του είναι μέρος της διαταραχής του για την οποία πιθανόν να νιώθει διαφορετικός ή παράξενος. Το παραπάνω ανοίγει ασκούς αρνητικών συναισθημάτων, όπως ο φόβος και η ντροπή. Επίσης σε οποιαδήποτε περίπτωση με αυτό τον τρόπο δεν προστατεύουμε ένα παιδί ή ενήλικα με αυτισμό από την σεξουαλική κακοποίηση ή την εκμετάλλευση.

Καθώς τα άτομα με αυτισμό, όσο οι μέθοδοι παρέμβασης βελτιώνονται και οι σχετικές έρευνες προχωρούν, έχουν πολλές πιθανότητες να βγουν στην κοινωνία ως ενεργά μέλη της, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε την σπουδαιότητα τα διαπαιδαγώγησής τους σε θέματα που αφορούν την σεξουαλικότητά τους και την έκφρασή της. Καλό είναι επίσης να έχουμε κατά νου ότι είναι δικαίωμα των ατόμων αυτών να μπορούν να την εκφράσουν με τρόπο που να τους ταιριάζει, όπως είναι δικαίωμά τους και η σωστή καθοδήγηση και υποστήριξη πάνω σε σχετικά ζητήματα.

Μην ξεχνάμε τέλος, ότι δεν πρέπει να κρίνουμε το κατά πόσο είναι απαραίτητη η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ενός παιδιού βασιζόμενοι στην διαταραχή του, καθώς έτσι το αφήνουμε εκτεθειμένο κα επιρρεπές. Όπως ένα παιδί μαθαίνει να τρώει, να πίνει, να διαβάζει και να αντιμετωπίζει τους φόβους του, έτσι πρέπει να μάθει να εκφράζει με κατάλληλο τρόπο την σεξουαλική του επιθυμία και την σεξουαλικότητά του, μέσα από κατάλληλη υποστήριξη, πληροφόρηση και οριοθέτηση.

 

Στο επόμενο άρθρο μας, ως συνέχεια αυτού, θα αναπτύξουμε προτάσεις για τον σχεδιασμό κατάλληλων παρεμβάσεων σεξουαλικής αγωγής για τα άτομα με αυτισμό.

Γράφει η Κακουδάκη Αλεξάνδρα, ψυχολόγος