Πως επηρεάζει η φωνολογική ενημερότητα την ανάγνωση και τη γραφή
Γράφει η Μαρίνα Μπούκη*
Αυτή η διαδικασία αρχίζει να αναπτύσσεται στα 3 έτη ξεκινώντας από την διάκριση των διαφορετικών λέξεων σε μια πρόταση και ολοκληρώνεται μέχρι τα 5 έτη όπου το παιδί πρέπει να είναι σε θέση να διακρίνει τους διαφορετικούς ήχους μέσα σε μια λέξη. Ένα παιδί, δηλαδή, στο νήπιο θα πρέπει να μπορεί να βρίσκει λέξεις που αρχίζουν με κοινό γράμμα, να ξεχωρίζει αυτές που διαφοροποιούνται κατά ένα φώνημα (ήχο) και να χωρίζει μια λέξη σε συλλαβές.
Η δεξιότητα να αναλύουμε και να συνθέτουμε λέξεις έρχεται μόνη της στην πλειοψηφία των ανθρώπων. Παρόλα αυτά κάποια παιδιά χρειάζεται να διδαχτούν τη φωνολογική ενημερότητα είτε σε ένα από τα στάδιά της είτε σε όλα.
Θεωρείται πως η φωνολογική ενημερότητα συνδέεται άμεσα με την απόκτηση των δεξιοτήτων ανάγνωσης και γραφής. Το παιδί που διαχειρίζεται καλά τις συλλαβές και τους ήχους μπορεί να γίνει ένας καλός αναγνώστης καθώς, μπορεί να κάνει σωστή σύνθεση προκειμένου να διαβάσει μια λέξη. Αντιθέτως, ένας μαθητής που δεν έχει ακόμα φτάσει σε καλό επίπεδο, μπορεί να κάνει αργή ανάγνωση λόγω της αδυναμίας του να ενώσει τις συλλαβές σε λέξη ή να τις ενώσει λανθασμένα. Επίσης, ενδέχεται να διαβάζει λάθος μια λέξη που διαφοροποιείται σε έναν ήχο με αποτέλεσμα να αλλοιώνεται και το νόημα αυτού που διαβάζει. Για παράδειγμα, έχουμε τις λέξεις «πόσο» και «τόσο» όπου η διαφοροποίηση υπάρχει στο πρώτο γράμμα της λέξης. Το παιδί που δεν έχει κατακτήσει τη φωνολογική ενημερότητα σε επίπεδο λέξης δεν μπορεί να ξεχωρίσει το «π» από το «τ» και έτσι θα αλλάξει το νόημα αυτού που γράφει το κείμενο αφού θα διαβάσει άλλη λέξη.
Κατά τον ίδιο τρόπο δυσκολίες στην ανάλυση των ήχων ή των συλλαβών οδηγούν σε αδυναμίες στη γραφή. Αν ένα παιδί δεν μπορεί να ξεχωρίσει κάποιους ήχους θα τους αποτυπώνει λάθος στο χαρτί ενώ αν ακόμα δεν έχει κατακτηθεί η δεξιότητα ανάλυσης σε συλλαβές ενδέχεται να παραλείπει κάποιες την ώρα που γράφει ή ακόμα και να αντιστρέφει τα γράμματα μέσα στη συλλαβή.
Αν αναγνωρίσουμε νωρίς τα σημάδια ελλιπούς ανάπτυξης της φωνολογικής ενημερότητας μπορούμε να προλάβουμε και τις δυσκολίες ανάγνωσης και γραφής και να διδάξουμε το παιδί να αναγνωρίζει και να διαχειρίζεται τους ήχους. Για να δούμε λοιπόν μερικά σημάδια που υποδεικνύουν δυσκολία στην φωνολογική ενημερότητα:
• Το παιδί δεν μπορεί να μάθει παιδικά ποιηματάκια που βασίζονται σε ομοιοκαταληξία
• Δυσκολεύεται να παρατηρήσει την επανάληψη συλλαβών
• Δεν μπορεί να μετρήσει εύκολα τις συλλαβές που υπάρχουν σε μια λέξη
• Δυσκολεύεται να βρει λέξεις που αρχίζουν από τον ίδιο ήχο
• Δυσκολεύεται να δημιουργήσει τη λέξη συνθέτοντας τους ήχους που του δίνονται
• Δυσκολεύεται να βρει λέξεις με ομοιοκαταληξία
Μερικοί τρόποι για να διδαχθεί το παιδί τη φωνολογική ενημερότητα είναι μέσα από παραμυθάκια με ομοιοκαταληξία, παίζοντας παιχνίδια εύρεσης λέξεων βάζοντας φωνήματα- στόχους, με σύνθεση λέξεων από ήχους που του δίνουμε καθώς και χωρίζοντας λέξεις σε συλλαβές ή σε ήχους χτυπώντας παλαμάκια.
Σε κάθε περίπτωση όμως αν αντιληφθεί ένας γονιός πως το παιδί αντιμετωπίζει δυσκολίες στη φωνολογική ενημερότητα καλό είναι να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό για να τον κατευθύνει και να του δώσει πιο συγκεκριμένες και εξατομικευμένες τεχνικές ανάπτυξης αυτής της δεξιότητας. Όσο πιο νωρίς γίνουν αντιληπτές τέτοιου είδους δυσκολίες και γίνει παρέμβαση τόσο πιο εύκολο θα είναι να βοηθηθεί το παιδί ώστε να καλύψει τα κενά του μέχρι να ξεκινήσει το δημοτικό όπου θα κληθεί να διαβάζει και να γράφει.
*Η Μαρίνα Μπούκη είναι λογοθεραπεύτρια
Διεύθυνση: Κωνσταντινίδη 17, Τρία Πεύκα, Ηράκλειο Κρήτης
www.logomperdemata.gr
Τηλ επικοινωνίας: 2810233489