Της Αλεξάνδρας Κακουδάκη / www.autismosirakleio.gr

Ας  περιγράψουμε την κάθε κατηγορία: αυτιστικό φάσμα, ψυχική ασθένεια και νοητική υστέρηση. Οι διαφορές μετά το τέλος της ανάγνωσης θα είναι πιο ξεκάθαρες από ότι είναι πιθανόν τώρα.

Το αυτιστικό φάσμα.

Το αυτιστικό φάσμα περιγράφει διαταραχές που εμποδίζουν ή δυσκολεύουν την ανάπτυξη συγκεκριμένων δεξιοτήτων. Δεξιότητές οι οποίες, απουσία της διαταραχής, θα αναπτυσσόταν κανονικά, σύμφωνα και με τα στάδια της ανάπτυξης του ατόμου (σε συγκεκριμένη ηλικία, το άτομο κατακτάει την κάθε δεξιότητά του). Τέτοιες δεξιότητες είναι η επικοινωνία (λεκτική ή μη) και η κοινωνικοποίηση (κοινωνικές δεξιότητες). Στις διαταραχές του φάσματος παρουσιάζονται επίσης στερεοτυπικές / επαναλαμβανόμενες κινήσεις, οι οποίες δεν δείχνουν να έχουν κάποια συγκεκριμένη λειτουργική χρησιμότητα (χτύπημα χεριών, κίνηση σώματος μπρος - πίσω κ.α.). Οι γνωστικές λειτουργίες του ατόμου μέσα στο φάσμα, μπορούν να αναπτυχθούν σε κανονικά επίπεδα. Ο δείκτης νοημοσύνης (ΔΝ)  μπορεί να είναι κανονικός, χαμηλός ή υψηλός. Τα αίτια των διαταραχών δεν είναι γνωστά. Οι διαταραχές του φάσματος δεν θεραπεύονται. Το άτομο (κυρίως) και εν συνεχεία η οικογένειά του, εκπαιδεύονται συνεχώς για την πλήρη ανάπτυξη των δεξιοτήτων του πρώτου.

Νοητική υστέρηση.

Η νοητική υστέρηση προϋποθέτει έναν χαμηλό ή οριακό ΔΝ. Η νοητική ικανότητα του ατόμου που θα διαγνωστεί εν τέλει με νοητική υστέρηση, είναι μικρότερη από αυτή που θα έπρεπε να έχει σύμφωνα την ηλικία του. Άρα η γνωστική του ηλικία είναι μικρότερη από την χρονολογική του. Το άτομο με νοητική υστέρηση παρουσιάζει, εκτός των γνωστικών δυσκολιών του και δυσκολίες στην αντίληψη, στην κίνηση, στην επικοινωνία και στην προσαρμογή του. Ανάλογα με την βαρύτητα και την σοβαρότητα κάθε περίπτωσης, η νοητική υστέρηση ταξινομείται ως ήπια, μέτρια, σοβαρή ή βαριά. Τα αίτια της γέννησης ενός ατόμου με νοητική υστέρηση είναι κατά ένα ποσοστό γνωστά και μπορεί να είναι προγεννητικά (κληρονομικότητα, μεταλλάξεις -π.χ. σύνδρομο Down-, κακή διατροφή εγκύου ή τραυματισμός της και πολλά άλλα), περιγεννητικά (πρόωρη γέννηση, τραυματισμός κεφαλιού κατά την γέννηση και άλλα) και μεταγεννητικά (μολυσματικές ασθένειες, ψυχοκοινωνικοί παράγοντες όπως ιδρυματοποίηση, περιβάλλον στερημένο από ερεθίσματα και άλλα). Υπάρχουν φυσικά και περιπτώσεις, όπου τα αίτια παραμένουν άγνωστα. Όποια και αν είναι τα ποσοστά ωστόσο, η επιστήμη γνωρίζει πολλά περισσότερα για την αιτιολογία του χαμηλού ή οριακού ΔΝ από όσο γνωρίζει για τα αίτια παρουσίασης μιας διαταραχής του αυτιστικού φάσματος. Όπως και στις διαταραχές του αυτιστικού φάσματος, έτσι και στην νοητική υστέρηση, θεραπεία δεν υπάρχει. Η φιλοσοφία πίσω από την παρέμβαση σε άτομα με νοητική υστέρηση, είναι ακριβώς η ίδια με αυτή των διαταραχών του φάσματος του αυτισμού: βελτίωση των δεξιοτήτων του ατόμου και της ποιότητας ζωής του ίδιου και της οικογένειάς του.

Ψυχική ή ψυχιατρική διαταραχή ή ασθένεια.

Ένα άτομο με ψυχική ασθένεια ή ψυχική διαταραχή ή ψυχιατρική διαταραχή, είναι κατ’ αρχήν ένα άτομο που ασθενεί. Είναι ασθενής όπως ακριβώς είναι και ένα άτομο με σωματική ασθένεια. Υπάρχουν πάρα πολλές και διαφορετικές ψυχικές ασθένειες, με διαφορετική κλινική εικόνα (π.χ. κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, σχιζοφρένεια, αγοραφοβία κ. ά.). Η κάθε ασθένεια επίσης έχει την δική της θεραπεία, η οποία ανάλογα την περίπτωση και την ένταση μπορεί να είναι φαρμακευτική ή ψυχοθεραπευτική ή και συνδυασμός και των δύο. Στις περισσότερες επίσης διαταραχές το άτομο μπορεί να έχει πλήρη αποκατάσταση της ψυχικής του υγείας. Γενικά, οι ψυχικές διαταραχές επηρεάζουν έντονα το άτομο στην καθημερινότητά του και στην λειτουργικότητά του σε όλα τα πλαίσια που κινείται. Επηρεάζονται λοιπόν, το συναίσθημα, η αντίληψη, η σκέψη και η σχέση του ατόμου με τους γύρω του. Οι διαταραχές προσδιορίζονται εν ολίγοις από το πώς το άτομο αισθάνεται, ενεργεί, αντιλαμβάνεται και σκέφτεται. Τα αίτια των διαταραχών είναι ποικίλα (βιολογικά, ψυχολογικά, περιβαλλοντικά) και πολυπαραγοντικά.

Είναι σημαντικό να γίνουν κατανοητές οι διαφορές, τόσο στα αίτια, την κλινική εικόνα και την συμπτωματολογία, όσο και στην θεραπεία της κάθε κατηγορίας.. Είναι σημαντικό, διότι οι προσεγγίσεις είναι διαφορετικές, ενώ διαφορετικοί είναι και οι στόχοι της κάθε θεραπείας. Αυτά, από μεριάς ειδικών θεραπευτών και παιδαγωγών, επαγγελματιών ψυχικής υγείας και ιατρών.

Από την μεριά της κοινωνίας, είναι σημαντικό να είναι ξεκάθαρες οι διαφορές, έστω και σε επίπεδο πληροφοριών (καθώς δεν απαιτεί κανείς από έναν μη ειδικό να μπορεί να διακρίνει  τις διαφορές), για την ανάπτυξη της γνώσης και της αποτίναξης του στίγματος από τα άτομα και τις οικογένειές τους. Η ευαισθητοποίηση σε θέματα ψυχικής υγείας και ειδικής αγωγής, ενδυναμώνει και βοηθάει την ένταξη των ατόμων οποιασδήποτε διαφορετικότητας στο κοινωνικό σύνολο, απενοχοποιεί πιθανόν, την οικογένεια και κάνει την συνύπαρξη και την τελική αποδοχή ευκολότερη και ομαλότερη.

Όπως ακριβώς η κοινωνία στο σύνολό της αντιμετωπίζει (ή θα έπρεπε να αντιμετωπίζει) την οποιαδήποτε σωματική ασθένεια διαφορετικά, δίνοντας συγκεκριμένες παροχές και προστασία στα άτομα και στις οικογένειές τους, έτσι ακριβώς πρέπει να συμβαίνει και στις διαταραχές, οι οποίες είναι “εσωτερικές” ή και αναπτυξιακές.