Είναι μια εορτή που, όπως γράφει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, «ξεπερνά όλες τις εορτές, όχι μόνο τις ανθρώπινες και γήινες αλλά και τις ίδιες τις εορτές του Χριστού που τελούνται για χάρη Του, όσο ο ήλιος τα αστέρια». Το Πάσχα, γράφει ο ίδιος άγιος,  «είναι η μέρα της Ανάστασης, γι’ αυτό  και  ας φορέσουμε τα πιο λαμπρά μας ρούχα για το πανηγύρι και ας αγκαλιάσουμε με αγάπη ο ένας τον άλλο. Ας πούμε τη λέξη «αδελφοί» ακόμη και σε όσους μας μισούν και όχι μόνο σε όσους μας έχουν ευεργετήσει από αγάπη ή έχουν ευεργετηθεί από εμάς. Ας συγχωρήσουμε τους πάντες εξαιτίας της Ανάστασης (…). Χθες σταυρωνόμουν με το Χριστό, σήμερα δοξάζομαι μαζί Του· χθες πέθαινα μαζί Του, σήμερα επανέρχομαι μαζί Του στη ζωή·  χθες έμπαινα μαζί Του στον τάφο, σήμερα ανασταίνομαι μαζί Του».

Πάσχα σημαίνει «διάβαση, πέρασμα», επειδή με την Ανάσταση του Χριστού περάσαμε σε μια καινούργια ζωή, μια πραγματικότητα που ανοίγει νέες δυνατότητες και προοπτικές για τους ανθρώπους, αφού η Ζωή νίκησε το θάνατο, η Αγάπη νίκησε το μίσος. Με την Ανάστασή Του ο Χριστός αποκάλυψε ότι ο άνθρωπος δεν πλάστηκε για να είναι έρμαιο του σκότους, του μίσους και του θανάτου, αλλά για να γίνει τέκνο του φωτός, της αγάπης και της αιώνιας και αδιάστατης ζωής. Γι’  αυτό η εορτή του Πάσχα έχει κεντρική και μοναδική σημασία για το Χριστιανισμό, όπως το έχει διατυπώσει ο απόστολος Παύλος, που έγραψε πως, αν ο Χριστός δεν αναστήθηκε, η πίστη μας είναι μάταιη. Το γεγονός της Ανάστασης του Χριστού εορτάζεται με ξεχωριστό τρόπο στην Ορθοδοξία, η οποία είναι η Εκκλησία της Αναστάσεως. Ιδιαίτερος είναι ο ελληνικός εορτασμός του Πάσχα με τα πολλά πασχαλινά έθιμα, με τη συμμετοχή ολόκληρης της ανοιξιάτικης φύσεως, που έχει ντυθεί τα ομορφότερά της χρώματα.

Να μιλήσει για το ορθόδοξο ελληνικό Πάσχα θα δώσω το λόγο στον άγιο των ελληνικών Γραμμάτων, τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, ο οποίος στο άρθρο του με τον τίτλο «Το Πάσχα» ζωγραφίζει και αποδίδει με το δικό του μοναδικό τρόπο το κλίμα και το νόημα της εορτής. Διατηρείται η ορθογραφία του συγγραφέα.

«Ἀναστάσεως ἡμέρα καὶ λαμπρυνθῶμεν… Πάσχα τὸ τερπνόν, Πάσχα Κυρίου, Πάσχα πανσεβάσμιον ἡμῖν ἀνέτειλε, Πάσχα ἐν χαρᾷ ἀλλήλους περιπτυξώμεθα…Ὦ Πάσχα, λύτρον λύπης. Πάσχα ἄμωμον, Πάσχα μέγα, Πάσχα τὰς πύλας ἡμῖν τοῦ Παραδείσου ἀνοῖξαν, Πάσχα πάντας ἁγιάζον πιστούς…».

Διὰ τοιούτων στιχηρῶν, ἐξ ὧν ἀναπέμπεται εὐφροσύνη καὶ ἀγαλλίασις ἀνεκλάλητος, ἡ Ἐκκλησία ὑμνεῖ καὶ πανηγυρίζει τὴν Ἀνάστασιν τοῦ Σωτῆρος. Ἡ λέξις Πάσχα ἐπενεργεῖ μαγικώτατα ἐπὶ τῶν ὁσίων ὑμνογράφων καὶ λησμονοῦσιν ἐπὶ βραχὺ τὸ αὐστηρὸν καὶ μελαγχολικὸν κάλλος, ὅπερ χαρακτηρίζει τὰς ἐμπνεύσεις των πρὸ τῆς ἁπαλῆς καὶ Λυδικῆς, ὡς εἰπεῖν ἁρμονίας, ἥτις αὐτόματος διαχέεται ἀπὸ τῶν ἱερῶν αὐτῶν φορμίγγων ἐπὶ τῷ τρισμεγίστῳ ἀγγέλματι. Ἡ Ἐκκλησία, ἀποβάλλουσα τὴν πένθιμον περιβολήν, ἐνδύεται λευκὴν καὶ φεγγοβόλον στολὴν, ὡς ἄν ἀντανακλᾷ ἐπ’ αὐτῆς ἡ λευκότης καὶ ἡ λάμψις τοῦ ἀγγέλου, τοῦ ἀποκυλήσαντος τὸν λίθον τοῦ μνημείου.

Τὰ ἀνήλια βάθη, οἱ ζοφεροὶ θόλοι τῶν χριστιανικῶν ναῶν διαυγάζονται ὡς ἐν ἡμέρᾳ ἀνεσπέρου φωτός, καὶ τὰ ἄνθη τὰ εὔοσμα καὶ δροσόεντα, ἅτινα ἀπὸ τῶν λειμώνων καὶ τῶν κήπων μετηνέχθησαν  ὅπως στολίσωσι τὴν ἐπιτάφιον σινδόνα τοῦ Σωτῆρος, τηροῦσιν ἐπὶ τῆς ραδινῆς των χάριτος, τῶν κοσμικῶν των θελγήτρων τὰ ἴχνη ἐν τῇ τεθολωμένῃ  ὑπὸ τοῦ λιβάνου ἀτμοσφαίρᾳ τῶν ναῶν. Καὶ ἡ Ἐκκλησία καταπέμπει τὴν εὐχὴν αὐτῆς τὴν ἀναστάσιμον κατὰ τὴν ἡμέραν ταύτην ἐν γλὠσσῃ ἀλλοίᾳ  ἤ ἡ συνήθης· ἐν γλὠσσῃ πλήρει παιδικῶν, ὡς θὰ ἐλέγομεν, σκιρτημάτων καὶ παιδικῆς συγκαταβάσεως. Εἰς τὴν μεγάλην εὐωχίαν τῆς Ἀναστάσεως προσκαλεῖ πάντως, παρόντας καὶ ἀπόντας, νηστεύσαντας καὶ μὴ νηστεύσαντας, πιστοὺς καὶ ἀπίστους φέροντας ἔνδυμα γάμου, καὶ τοὺς ἀγοραῖον περιβαλλομένους ἱμάτιον. Ὦ μέθη τῆς Νύμφης ἐπὶ τῇ ἀνακτήσει τοῦ Νυμφίου, ὦ μέθη τρισαγία καὶ ἀνερμήνευτος!

Τὴν ὑψηλὴν ταύτην μέθην συναισθάνεται έν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ ὁ ἑλληνικὸς λαός, ὡς ούδεὶς ἄλλος λαός. Οὐδεμία ἄλλη χριστιανικὴ ἑορτὴ κατέχει παρ’ αύτῷ τὴν θέσιν τῆς ἑορτῆς τοῦ Πάσχα. Οἱ Δυτικοὶ ἔχουσι τὰ Χριστούγεννα. Ἡμεῖς ἔχομεν τὴν Ἀνάστασιν. Αὕτη εἶναι ἡ βασίλισσα τῶν ἑορτῶν, ἡ πανήγυρις τῶν πανηγύρεων ἡμῶν. Οἱ Δυτικοὶ ἑορτάζουσι τὴν γέννησιν τοῦ Χριστοῦ ἐν πλούτῳ τρυφερῶν καὶ ὡραίων ἐθίμων, ἐν οἰκογενειακῇ συνενώσει καὶ τέρψιν ἀνθρώπων ἀπὸ καιροῦ συνῳκειωμένων  πρὸς τὸν πολιτισμόν.

Ἀλλὰ τοῦ ἑλληνικοῦ γένους ἡ Λαμπρὴ ἀνατέλλει καὶ δύει ἐν θορυβώδει διαχύσει καὶ ὑπερτἀτῃ ἀγαλλιάσει  ἀνθρώπων, οἵτινες εἰς τὰς φλέβας των τηροῦσιν ἔτι ρανίδας τινάς αἵματος τῶν ἀγρίων καὶ ἀτιθάσων καὶ ὑπὸ τοῦ ἔρωτος τῆς ἐλευθερίας βαυκαλωμένων πατέρων μας (…).

Ἀλλὰ πόσον διάφορον εἰκόνα παριστᾷ ἡ φύσις παρ’ ἡμῖν, ὅταν οἱ κώδωνες τῶν ἐκκλησιῶν ἐξαγγέλωσι χαρμοσύνως τὴν Ἀνάστασιν!  Τὸ ἔαρ συνεορτάζει μετὰ τῆς Ἐκκλησίας, ἡ φύσις συναγάλλεται μετὰ τῆς πίστεως. Οἱ θύμοι τῶν ὀρέων μοσχοβολοῦσιν, ὁ σμαράγδινος μανδύας τῶν πεδιάδων ἀνακινεῖται ἠρέμα ὑπὸ τῆς ζεφυρίτιδος αὔρας καὶ στίλβει διακέντητος ἐκ λευκανθέμων, αἱ εὐωδίαι τῶν ἑσπεριδοειδῶν βυθίζουσι τὰς ψυχὰς εἰς μυστικὰς ἐκστάσεις, τὰ ρόδα τὰ ἐφήμερα, τὰ αἰώνια ρόδα, ξανθά, λευκά, ὠχρά, πορφυρᾶ διηγοῦνται τὴν δόξαν τοῦ Κυρίου. Ἡ Ἄνοιξις, ὡς ἄλλη Μυροφόρος, ὡς τῆς Μαγδαληνῆς Μαρίας ἀδελφή, κηρύσσει διὰ μυρίων στομάτων ὅτι «ἑώρακε τὸν Κύριον» (…).

Τοιαύτην ὥραν ὁ Κύριος ἀνέστη «ζωὴν τοῖς ἐν τοῖς μνήμασι χαρισάμενος». Εἰς ἡμᾶς, τοὺς ἐν τῷ βίῳ, ἄς χαρίσῃ ζωὴν ζωῆς! Χριστὸς ἀνέστη! Συναθροισθῶμεν πέριξ τοῦ ὀβελισθέντος ἀμνοῦ καὶ συνοδεύσωμεν τὴν ὄπτησιν  αὐτοῦ, ἐντέχνως στρεφομένου ἐπὶ τῆς ἀνθρακιᾶς, διὰ τοῦ κρότου τῶν πυροβόλων. Ἡ πυρῖτις ἔστω τὸ σύμβολον τῆς Ἀναστάσεως καὶ τὸ φίλημα ἔστω τὸ σύμβολον τῆς Ἀγάπης. Δὲν ἐννοοῦμεν τὴν λάμψιν τῆς Ἀναστάσεως ἄνευ τῆς γλώσσης τοῦ τρομπονίου· καὶ ἡ ἀγάπη χωρὶς φιλήματος εἶναι τὸ ἄνθος ἄνευ τοῦ ἀρώματος.

Οὕτως ὑποδέχεται καὶ οὕτως ἀντιλαμβάνεται τὸ Πάσχα ὁ ἑλληνικὸς λαός. (…).

Γιάννης Γ. Τσερεβελάκης