Σε πάρα πολλούς παραμένει άγνωστο το γεγονός πως πριν από έξι αιώνες αποτελούσε τουριστικό αξιοθέατο της Κρήτης.  Και όμως σήμερα ειναι στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Και όχι μόνον αυτό, αλλά σύμφωνα με μαρτυρίες το μνημείο έχει δεχτεί κατά καιρούς τις επισκέψεις των...λαθρανασκαφέων.

Σήμερα στο μνημείο υπαρχει σοβαρό πρόβλημα στατικότητας, για αυτό και η πρόσβαση για τον πολύ κόσμο είναι απαγορευμένη. Δεν μπορεί δηλαδή ο κόσμος να επισκεφτεί ένα μνημείο, το οποίο θα μπορούσε να αποτελεί έναν ακόμη πόλο έλξης για εκατομμύρια τουρίστες στην Κρήτη. Η ιστορία της Λαβυρίνθου είναι πολύ μεγάλη και χάνεται ως τα χρόνια της Πρώιμης Μινωικής Εποχής. Ογκόλιθοι από το λατομείο αυτό, χρησιμοποιήθηκαν για το χτίσιμο της αρχαίας Γόρτυνας και της Φαιστού.

Αντί το υπόγειο αυτό λατομείο να έρθει και να συμπληρώσει το αρχαιολογικό....παζλ των μοναδικών μνημείων που έχει η Κρήτη να δείξει (Κνωσός, Φαιστός, Γόρτυνα, Ζάκρος κτλ), εντούτοις παραμένει...ρημαγμένο.

Ο κ. Νίκος Χουρδάκης μέσα από ένα κείμενο του γράφει για τη Λαβύρινθο το παρακάτω κείμενο:

"Στα 49 χιλιόμετρα του δρόμου Ηρακλείου προς Φαιστό υπάρχει μια διακλάδωση δεξιά και σε 800 μέτρα συναντούμε το Καστέλλι της Καινουρίας, ένα γραφικό χωρίο κτισμένο το 1206 σ' ένα λόφο από τον Γενοβέζο Αρχιπειρατή Enrico Bascafore.Συνεχίζοντας προς βορρά του χωριού με ένα καρόδρομο ε 3.500 μέτρα φθάνομε σ ε ένα λόφο κυκλικό που η διάμετρος του φθάνει ίσως και τα 500 μέτρα και το μέγιστο ύψος του δεν ξεπερνά τα 100 μέτρα. Ο λόφος αυτός κρύβει στα σπλάχνα του ένα λιθολατομείο που χιλιάδες δούλοι πέθαναν εδώ δουλεύοντας με άθλιες συνθήκες για να αποκόψουν τους πορώδεις ψαμολίθους με τους οποίους κτίστηκαν η Φαιστός, η Γόρτυνα, η Αγία Τριάδα κ.α.

Ετσι δημιουργήθηκε ένα τεχνητό σπήλαιο με πολλά τυφλά δωμάτια, δύσβατους διαδρόμους, ελικοειδείς και αδιέξοδες γαλαρίες και καταπακτές που έμοιαζαν με φοβερές ειρκτές.Είχαν δοθεί και διάφορα ονόματα σ' αυτές τις αίθουσες: (Αίθουσα Μινώταυρου, Θησέως, Αριάδνης ους Ντομένικο κ.λπ.) Το ανάπτυγμα των διαδρόμων θα έφτανε τα 1.500 μ. το ύψος τους 3-4 μ. και το υπερβάλλον ύψος του λόφου στο κέντρο ίσως τα 100 μ.Υπήρχαν και δύο οπές στη βάση του λόφου σε μεταξύ τους απόσταση 100 μέτρα που χρησίμευαν σαν είσοδος και έξοδος. (link is external)

Κατά τον Keller εδώ ο Θησέας με τη βοήθεια της ερωμένης του Αριάδνης κόρης του Μίνωα, σκότωσε τον Μινώταυρο, το ανθρωπόμορφο αυτό τέρας (μισό άνθρωπος και μισός ταυρος) καρπός του έρωτα της γυναίκας τουΜίνωα της Πασιφάης με τον Ταύρο. Η Αριαδνη έδωσε στον καλό της τον Θησέα την Αγαθίδα (το κουβάρι) του μίτου και του εφόρεσε φωτεινό μεταλλικό αποστράπτον στεφάνι, ικανό να διαλύει το πυκνό σκοτάδι και να φωτίζειτ ην εσχατιάν πορείαν του, για να μπορέσει ν α βγει και να ξεφύγει με τις 7 κοπέλλες Αθηναίες και τους 7 νέους μέσα από τους ελικοειδείς, σκοτεινούς και αδιέξοδους διαδρόμους της φοβερής αυτής φυλακής του Μινωταυρου

Ηταν ομως αυτός ο λαβύρινθος; Υπήρξε το θεριό ο Μινώταυρος; Η μήπως οι άθλιες συνθήκες με τις οποίες οι δούλοι πελεκάνοι και εργάτες ζούσαν στα έγκατα της γης ήταν ο Μινώταυρος;Λαβύρινθοι υπάρχουν πολλοί στην Αίγυπτο στην περιοχή του Φαγιούμ, κοντά στο χωριό Χαβάρα, στην Ιταλία στη Λήμνο και στη Σάμο. Η λέξη λαβύρινθος σημαίνει κάτι το πολύπλοκο, το δύσβατο το πολυδαίδαλο ίσως και το αδιέξοδο. Εχομε περιγραφές γι αυτούς από τον Ηρόδοτο, τον Πλούταρχο, τον Hock κ.α. Λαβύρινθος είναι λέξη Λυδική που ταυτίζεται με την έννοια του αδιέξοδου.

Κατά τον Φρύνιχον λαβύρινθος σημαίνει αχανές μη έχον στέγη ή όροφον οικοδόμημα.Γνωρίζομε από τη Μυθολογία ότι ο Μίνωας εδωσε εντολή στο δαιμόνιο Αθηναίο Μηχανικό το Δαίδαλο να κατασκευάσει ένα ανάκτοροκαι να γίνει η κατοικία του Μινώταυρου. Κατά τον Παυσανία Λαβύρινθος ήταν ο εν Κνωσώ λαβύρινθος όμως κατά τον Hock λαβύρινθος ήταν το Ιδαίον άντρον γιατί ήταν τόπος λατρείας χθονίας θεότητας. Ο Αρθουρ Εβανς πολύ α ργότερα το 1901 υποστηρίζει πως ότι Λαβύρινθος είναι το ανάκτορο της Κνωσού γ ιατί υπάρχουν σ' αυτό πολλά αδιέξοδα, ασκέπαστες καταπακτές και πολλοί διπλοί πέλεκεις. Την άποψη αυτή υποστηρίζουν και οι Διόδωρος ο Σικελιώτης, ο Απολλόδωρος καθώς και ο Δίωνας Χρυσόστομος και ο Φιλόστρατος.
Αλλά ας συνεχίζουμε το παραμύθι με τον Θησέα που στεφανωμένος με το φωτεινό στεφάνι επιστρέφει για την Αθήνα και συνεπαρμένος από τον θρίαμβο του δεν αλλα΄ζει τα μαύρα πανιά του καραβιού του. Βγαίνει στην Δήλο μαζί με τις νέες και τους νέους και τον ρωτούν να τους πει πως σκότωσε το Μινώταυρο και πως μπόρεσε να βγει έξω και εκείνος μαζί με τις νέες και τους νέους της Αθήνας. Εχόρεψε τον γεράνιο χορό μπροστά στον βωμό του Κερατώνα που είναι απομίμηση των ελιγμών και των βηματισμών που έκανε στον λαβύρινθο με τη βοήθεια του "μίτου" για να βγει έξω από τα φοβερά λημέρια του Μινώταυρου χορό πουα κόμα τον χορεύουν στην Κρήτη.

Είναι ο "σιγανός".Ας γυρίσουμε όμως στο σπήλαιο του Καστελλίου της Μεσσαράς. Από τα πανάρχαια χρόνια αφότου το λιθολατομείο έπαψε να λειτουργεί, οι αγρότες των χωριών της Μεσσαράς πήγαιναν εδώ με τα γαιδουράκια τους για να πάρουν "Γκουανώ" (λίπασμα για τα κηπευτικά τους)_ που ήταν οι κουτσουλιές από τα αμέτρητα πετούμενα θηλαστικά - τις νυκτερίδες - που έκτισαν το βασίλειο τους σ' αυτό το θρυλικό λαβύρινθο σκεπάζοντας τις οροφές γαντζωμένες σαν σταφύλια πάνω σ' αυτή...Το 1941 οι Γερμανοί ανακαλύπτουν το λαβύρινθο.

Ηταν γι αυτούς ένα θαυμάσιο φυσικό καταφύγιο δίπλα από το αεροδρόμιο του Τυμπακιού από το οποίο ανεφοδιάζουν τον Αρχιστράτηγο Ρώμελ στη Λιβύη με πολεμοφόδια, νερό ακόμα και τσιπς και άλλα τρόφιμα. Ο λαβύρινθος γίνεται έτσι η μεγαλύτερη αποθήκη σε πολεμικο υλικο της Γερμανίας. Διευθετούνται οι διαδρομοι, εγκαθίστανται σιδηροδρομικές γραμμές και με ντεκοβίλ αυτόματα τα αυτοκίνητα ξεφορτώνουν και φορτώνουν τα χιλιάδες πυρομαχικά του γερμανικού στρατού στη Μ. Ανατολή.

Πάνω από 300 χιλιάδες τόνοι πυρομαχικά ήταν αποθηκευμένα εδώ.Φεύγοντας από την Κρήτη το φθινόπωρο του 1944 οι Γερμανοι με ηλεκτρική πυροδότηση ανατινάσουν από μακρυά τις παγιδευμένες γαλαρίες και γίνεται έτσι μια από τις μεγαλύτερες εκρήξεις που γνώρισε ο πλανήτης μας μτά τη Χιροσίμα και τ ο Ναγκασάκι. Η Κρήτη απ' άκρου εις άκρον σπάραξε. Ογκόλιθοι 10-15 τόνων τινάχτηκαν ως 10 χιλιόμετρα μακριά και ο λόφος εξαφανίστηκε θυμίζοντας σεληνιακό τοπίο. Τα πάντα ανασκολοπίστηκαν. Η ανατίναξη αυτή δεν περιγράφεται.

 Η Κρήτη βούηξε σαν θεριό ως τα σπλάχνα της.Το Μάρτιο του 1945 μόλις είχα βγει από τη Σχολή Μηχανικού του Λουτρακίου. Είμεθα η Α' σειρά εφέδρων που είχα τοποθετηθεί στον 718 Λόχο Μηχανικού που η έδρα του ήταν στη Φορτέτσα Ηρακλείου. Στην Κρήτη οι Γερμανοί και οι Ιταλοί είχαν τοποθετήσει περίπου 450 χιλιάδες νάρκες στα αμμουδερά ακρογιάλια αντιαρματικές για περίπτωση απόβασης των συμμάχων και στα πυροβολεία και παρατηρητήρια και στις αποθήκες πυρομαχικών νάρκες προσωπικού για την προστασία των φρυρών. Φεύγοντας οι Γερμανοί και οι Ιταλοί τα ναρκοπέδια έγιναν κίνδυνος θάνατος για τους Κρητικούς.
Στον Αλβανικο πόλεμο είχαμε 7 χιλιάδες θύματα και μέσα σε λίγους μήνες μετά την απελευθέρωση η Κρήτη εθρήνησε 14.000 θύματα των ναρκών και των πυρομαχικών πουείχαν σκορπιστεί στα χωράφια. Οι χωρικοί παράνομα τις έβγαζαν είτε για να τις χρησιμοποιήσουν σαν λίπασμα, είτε για ψάρεμα, είτε να τις πουλήσουν στη μαύρη αγορά (μια χρυσή λύρα) στον Νασσέρ για την ανατροπή του Φαρούκ.
Τα χωράφια (κηποχώραφα, αμπέλια και γενικά όλα τα καλλιεργήσιμα) έμεναν ακαλλιέργητα και έκρυβαν τοθάνατο.Σχηματίσαμε ένα συνεργείο από 44 στρατιώτες και σε δύο χρόνια όταν απολύθηκαν αυτοί δεν είχαμε κανένα θύμα. Βγάλαμε γύρω στις 80 χιλιάδες νάρκες στον Καρτερό, στη Χερσόνησο, στη Σταλίδα, στα Μάλια, στηΝεάπολη, στον Αγιο Νικολαο, στο Καλό Χωριο, στην Παχειά Αμμο, στην Ιεράπετρα και στη Σητεία. Ακόμα στην Ιεράπετρα αλλά και παντού οι κάτοικοι ενθυμούνται τις φοβερές ανατινάξεις των ναρκοπεδίων.

Με βάση τα σχεδιαγράμματα που είχαν βρεθεί μέσα σε ένα βαγόνι στο Βερολίνο και που οι σύμμαχοι τα έστειλαν στο Γ.Ε.Σ. οδηγούμεθα με ασφάλεια στην εκκαθάριση των. Πάνω από 50χιλιάδες στρέμματα απελευθερώθησαν τότε.Αναφέρω λίγους από τους στρατιώτες που δούλεψαν από τις περιοχές και των δύο Νομών Ηρακλείου και Λασιθίου: Μαμαλάκη - Φαητό - Νηκιτάκη - Ζερβάκη - Διαλυνά - Βερίγο - Τζω΄ρτζη - Βάρδα - Γαρεφαλάκη - Πυθαρούλη - Κυριακογιώργη - Τσιχλή -Νικολαράκη - Αλέξη - Καλαϊτζάκη και τόσοι άλλοι που ζουν ακόμα στους οποίους οφείλεται μεγάλη τιμή για την ανεκτίμητη προσφορά τους στον τόπο. Δεν φαντάζομαι άλλο συνεργείο να έβγαλε τόσες χιλιάδες τέλλερ μαιν (αντιαρματικές) και προσωπικού.
Αλλά ας ξανάρθουμε στον λαβύρινθο.Το Μάρτιο του 1945 ο Δ/ντής μου ο Γ. Γιακουμα΄κης Συντ/ρχης Μηχανικού με εγκαθιστά στο Καστέλλι της Μεσσαράς με το συνεργείο με εντολή να αποφράξομε το Λαβύρινθο. Μαζί με μένα ήταν και ο Μιχ. Χλιουνάκης μόνιμος Ανθ/γος Μηχανικού από τη Βιάννο. Μετά από ένα μήνα μετετέθη με αναρρωτική άδεια και έφυγε. Γιατρό στο συνεργείο είχαμε τον Στερεό τον Μαυρικάκη από τις Πηνές Μερ/λου. Τώρα είναι στο Ηράκλειο γιατρός. Στο Καστέλλι μείναμε 4 μήνες και μετά όλο το συνεργείο μετακομίσαμε στο δροσερό χωριό, τον Αμπελούζο.Παίρνομε και 150 εργάτες από τα γύρω χωριά και το έργο αρχίζει. Το ΓΕΣ τότε είχε μεγάλη ανάγκη από Γερμανικά πυρομαχικά.Αλλά τι να πει κανείς γι αυτό το έργο!! Από που να αρχίσει; Ολα ήταν κατεστραμμένα.
Υπήρχαν ρωγμές κατάμαυρες από τους καπνούςτης ανατίναξης από τα ωστικά κύματα της μεγάλης ανατίναξης που έφταναν ως 300 μέτρα κάτω στα έγκατα της γης. ποιά σταθμη να υπολογίσεις και που να βρεις την είσοδο;Το έργο ήταν δύσκολο γιατί έπρεπε οι ογκόλιθοι να σπάσουν με ανατινάξεις για να μπορέσουμε να τους φορτώσουμε με τα χέρια στο χειροκίνητο βαγόνι που είχαμε εγκαταστήσει και να τ ις ρίξομε στο γκρεμό. Με τις ανατινάξεις αυτές κινδυνεύαμε μήπως ανατινάσονταν και τα πολεμοφόδια που ελλείψει οξυγόνου δεν είχαν εκραγεί και ήσαν ανακατωμένα μέσα στα μπάζα. Με τους ανιχνευτές ερευνούσαμε πάνω στα συντρίμμια και στα μπάζα της ανατίναξης αν υπήρχαν για να τα καταστρέψομε Δουλεύαμε έχοντας ανά πάσα στιγμή μπρσοτά μας το θάνατο. Στο συνεργείο υπήρχε μια πειθαρχία αυστηρή!

Οχι μάλλον ήταν ένας αυτοσεβασμο΄ς μεταξύ των στρατιωτών και των εργατών που είχε αναπτυχθεί. Είχαμε αδελφοποιηθεί γιατί μας είχε ενώσει το έργο και ο κίνδυνος. η αρχή στο ναρκοπόλεμο ότι το πρώτο λάθος είναι και το τελευταίο μας έκανε προσεκτικότερους όλους. Είχαμε στ' αλήθεια δεθεί.Στα μέσα του χρόνου ο 718 Λ. Μηχανικού ανεχώρησε στην Καστοριά κι εμείς τότε αποσπαστήκαμε στη Δ/νση Εργων Μηχανικού που είχε έδρα τα Χανιά με Δ/ντή τον Ταγμ/ρχη Κ. Μαρκάκη.
Είχε και παράρτημα στο Ηράκλειο με Δ/ντή τον Δημ. Μαρκόπουλο Ταγμ/ρχη Μηχανικού.Τότε έκανε την θητεία του εκεί και ο Μηχανικός Νίκος Μεταξάς ο οποίος είχε αναλάβει την επιμελητεία και τον ανεφοδιασμό από το Ηράκλειο του συνεργείου μας σε εκρηκτικά υλικά και τρόφιμα μαζί με τον Λοχία Μαμαλάκη.Ηλθε και μας ευλόγησε όλους ο τότε Επίσκοπος Γορτύνης και Αρκαδίας Ευγένιος. Μόλις είχε μεταφέρει την έδρα της Επισκοπής του από τους Αγίους Δέκα στις Μοίρες. Πολλά αυτοκίνητα με πέτρες πελεκημένες φορτώναμε για τις Μοίρες για την ανέγερση της νέας Επισκοπής του εκεί.
Το έργο προχωρούσε με δραματικές συνθήκες. Συμφωνήσαμε όλοι να μην κατεβαίνουμε τα βράδια στο Καστέλλι με τα φορτηγά αυτοκίνητα και τα φορτώναμε με αγγωνάρια που τα ξεφόρτωναν στην πλατεία του χωριού για να κτιστεί μια εκκλησία, ενθυμούμαι την τελετή της θεμελίωσης της εκκλησίας "Αγία Μαρίνα" σε σχέδια του Συντ/ρχου Γ. Γιακουμάκη. Η Χάρη Της μας διεφύλαξε όλους σώους και αβλαβείς χωρίς να ξεματώση ούτε μύτη που λένε. Ενθυμούμαι τους ενοριακούς Επιτρόπους του χωριού τον Δράκο Ξαγοράρη, το Μανόλη το Μανασάκη, το Μανώλη Χατζηδάκη που δουλεψαν με κέφι με όλους τους Καστελλιανούς και έκτισαν τ ην ωραία μεγάλη εκκλησία τους.

Στα εγκαίνιά της δεν παραβρέθηκα γιατί μετά την απονάρκωση της Κρήτης με μετέθεσαν στην Καστοριά όπου συναντήθηκα ξανά με τον Γ. Γιακουμάκη φθιάχνοντας με τον λόχο μας τον 718 Λ. Μηχανιούτο αεροδρόμιο στο Αργος Ορεστικόν.Τακτικά όμως πηγαίνω στην Αγία Μαρίνα και προσκυνώ την εικόνα Της. Κάποτε με τα παιδιά μου πήγαμε και μεταλάβαμε. Ας ξανάλθομε όμως στον λαβύρινθο. Με χίλια βάσανα ανακαλύψαμε την είσοδό του. Στο δάπεδό της υπήρχαν βαθειές ρωγμές που έφταναν κάτω ως τα θεμέλια της γης. Με την τρομερή ανατίναξη η οροφή έπεσε και κατέφραξε τις πόρτες.
Το φρακάρισμα του εστέρεψε τις στοές από οξυγόνο. Δημιουργήθηκαν μεγάλες πιέσεις προς όλες τις κατευθύνσεις. Ρωγμές παντού. Πολλά πυρομαχικά δεν εξερράγησαν, όμως κατεστράφησαν και έγιναν άχρηστα. Κρατήθηκε για λίγο ανοιχτός ο λαβύρινθος. Αλλά πάλι οι περίεργοι χωρικοί πήγαιναν και μάζευαν τις οβίδες και τους κάλυκες είτε για να πάρουν σεντίτιδα για λίπασμα ή για ψάρεμα είτε να μαζέψουν τους μπαφύλους για να τους κάνουν ανθοδοχεία.
Πολλοί σκοτώθηκαν πάλι εδώ. Γι αυτό η είσοδος κλείστηκε οριστικά κρύβοντας μέσα στις γκρεμισμένες του στοές και κατακόμβες τα μυστικά αιώνων μαζί με τα κόκκαλα των χιλιάδων δουλων και νέων και νεανίδων της Αθήνας.Τα κύματα του Αιγαίου πελάγου που ο πατέρας του Θησέα Αιγέας το βάφτισε με το όνομά του πέφτοντας από το Σούνιο βλέποντας απελπισμένα να επιστρέφει ο Θησέας πάλι με τα μαύρα πανιά, θυμίζουν στον κα΄θε Ελληνα τον μύθο του Μινωταυρου, του Θησέα και του λαβυρίνθου".

Επιμέλεια: Μαρία Αντωνακη