Γράφει ο Κωστής Ε. Μαμαλάκης*

Ο σταυρός αυτός πάντοτε μου προκαλούσε την περιέργεια και την δεκαετία του 90 άρχισα να συγκεντρώνω πληροφορίες για την προέλευση και τον λόγο για τον οποίο μπορεί να τοποθετήθηκε αυτός ο σταυρός στη θέση εκείνη.

Η έρευνα

Οι μαρτυρίες που συνέλεξα από τους ντόπιους ήταν συγκεχυμένες. Άλλοι μιλούσαν για μία σφαγή των Τούρκων στην περιοχή, άλλοι για μία μάχη με τους Γερμανούς και κάποιοι άλλοι μου κατέθεταν πως τον σταυρό τον είχαν τοποθετήσει στρατιωτικοί από την Αμερικανική Βάση Γουρνών.

Όταν άρχισα να ερευνώ την περιοχή, τα πρώτα κιόλας ευρήματα στο έδαφος καταδείκνυαν πως στη θέση εκείνη είχαν ανταλλαγεί πυρά.

(Σφαίρα αμερικανικού τουφεκιού που βρέθηκε στη θέση που πολεμούσαν Έλληνες στρατιώτες. © Αρχείον Κ. Ε. Μαμαλάκη)

Συγκέντρωσα τα ευρήματα μου δηλαδή κάλυκες από σφαίρες του γερμανικού στρατού και άλλες διαφορετικών τύπων, υλικό το οποίο φύλαξα σε ένα κουτί με την αναγραφή απέξω «Ευρήματα Λόφου Κοψά». Αλλά οι απορίες και τα ερωτηματικά εξακολουθούσαν να με βασανίζουν.

(Κάλυκας σφαίρας στη θέση που έγινε η μάχη © Αρχείον Κ. Ε. Μαμαλάκη)

Ο Γιάννης Μαυροφοράκης, παλαιός γραμματέας της Κοινότητος Ανωπόλεως, μου περιέγραψε με σαφήνεια και μου επιβεβαίωσε τις υποψίες μου για τα γεγονότα των ημερών εκείνων του Μάη του 1941 στην θέση εκείνη, διότι ο ίδιος ήταν αυτόπτης μάρτυρας και είδε τη μάχη με τους αλεξιπτωτιστές.

(Θέση άμυνας Έλληνα στρατιώτη κατά την εκδήλωση της γερμανικής επίθεσης στον Λόφο Κοψά, όπου βρέθηκαν κάλυκες. © Αρχείον Κ. Ε. Μαμαλάκη )

Λίγα χρόνια μετά βρήκα στον τοπικό τύπο ένα δημοσίευμα της δεκαετίας του 40, όπου αναφερόταν στο ιστορικό της Μάχης του Κοψά και εκεί επισήμανα ονόματα πολεμιστών που πρωτοστάτησαν στις πολεμικές επιχειρήσεις.

(Δημοσίευμα της  δεκαετίας του ΄40 στον τοπικό τύπο για τη Μάχη του Κοψά © Αρχείον Κ. Ε. Μαμαλάκη)

Είχαν παρέλθει πενήντα περίπου χρόνια από το δημοσίευμα της εφημερίδας και οι περισσότεροι από εκείνους που τα ονόματα τους αναγραφόταν ως πρωταγωνιστές της μάχης, δεν βρισκόταν εν ζωή.

Στο κείμενο του δημοσιεύματος γινόταν αναφορά σε έναν εθελοντή αξιωματικό τον υπολοχαγό Θεόδωρο Καλλίνο ο οποίος είχε έλθει στο Ηράκλειο μετά που έπεσαν τα Οχυρά όπου υπηρετούσε στην βόρειο Ελλάδα και οργάνωσε λόχο ο οποίος κτύπησε τους αλεξιπτωτιστές στο Λόφο Κοψά.

(Ο αξιωματικός Θεόδωρος Καλλίνος © Αρχείον Κ. Ε. Μαμαλάκη)

Αναζητώντας πληροφορίες για τον Θεόδωρο Καλλίνο, βρήκα τα στοιχεία του στον τηλεφωνικό κατάλογο Αττικής και αποφάσισα να καλέσω το νούμερο τηλεφώνου του.

Με περίσσια αμηχανία για το τι ακριβώς θα έλεγα στους οικείους του σε περίπτωση που εκείνος δεν θα ήταν εν ζωή, κάλεσα την τηλεφωνική γραμμή λέγοντας πως τηλεφωνάω από την Κρήτη και …

Αμέσως μία φωνή από την άλλη άκρη της γραμμής με διέκοψε λέγοντας μου: «Έχω πολεμήσει εκεί κύριε…»

Του είπα πως έχω στα χέρια μου τους κάλυκες από τις σφαίρες της μάχης που έδωσε εκείνος με τους άνδρες του!

Ορίσαμε ραντεβού και στην Αθήνα ο Θεόδωρος Καλλίνος μου εξιστόρησε μετά από εξήντα τόσα χρόνια, τα γεγονότα της Μάχης του Κοψά με κάθε λεπτομέρεια.

Το χρονικό της μάχης

Ο υπολοχαγός Θεόδωρος Καλλίνος επικεφαλής δυνάμεως 150 περίπου ανδρών από την 19η Μαΐου είχε καταλάβει θέσεις στο Κακό Όρος, μεταξύ Κοψά και αεροδρομίου Ηρακλείου. Βλέποντας την ρίψη των αλεξιπτωτιστών, στις Γούρνες, αποφάσισε να κινηθή προς τον Κοψά οργανώνοντας γραμμή άμυνας.

(Ο Θεόδωρος Καλλίνος  © Αρχείον Κ. Ε. Μαμαλάκη)

Με δύναμη εβδομήντα περίπου ανδρών οι οποίοι παρέμειναν πιστοί και ακολούθησαν τον διοικητή τους στις νέες προωθημένες θέσεις, ο Θεόδωρος Καλλίνος προσέβαλε τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές, από τον Κοψά, με ομαδικά πυρά τυφεκίων μιάς και το πολυβόλο του λόχου δεν λειτουργούσε.

Πρόσφατα η έρευνα έφερε στο φως νέα στοιχεία. Στον Κοψά επιτέθηκε ο 3ος Λόχος αλεξιπτωτιστών, με επικεφαλής τον Ανθυπολοχαγό Boris Lindenberg.

Οι Γερμανοί εκμεταλευόμενοι το σκοτάδι προσέγγισαν τις θέσεις των ανδρών του Καλλίνου και τα ξημερώματα της 21ης Μαΐου επιτέθηκαν στη Διμοιρία του Ανθυπασπιστή Νικολάου Κουκουβίνου την οποία αρχικά κατάφεραν να αιχμαλωτίσουν.

Σε αυτό το κρίσιμο σημείο, η στρατηγική οι χειρισμοί και το θάρρος του Θεοδώρου Καλλίνου, στάθηκαν αφορμή να αλλάξουν τα δεδομένα της μάχης και οι Έλληνες στρατιώτες από την οπισθοχώρηση να περάσουν στην επίθεση.

Σαν να μην έφτανε αυτό, μία ομάδα Ελλήνων στρατιωτών κατέβηκε στον κάμπο, περικύκλωσε μία αγροικία και μετά από ανταλλαγή πυρών, συνέλαβε αιχμαλώτους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές οι οποίοι ήταν οχυρωμένοι μέσα σε αυτήν.

Με τον τρόπο αυτό, το απόγευμα της 21ης Μαΐου δεν υπήρχαν πλέον αλεξιπτωτιστές στην περιοχή των Γουρνών.

Όταν κατελήφθη η Κρήτη από τους Γερμανούς και ο καθένας μετρούσε τις απώλειες του, ο πολίτης ο Εμμανουήλ Κοκκινάκης, οι στρατιώτες, Ορέστης Ανδρεαδάκης, καθώς και ο Ιωάννης Χαριτάκης από την Πόμπια της Μεσαράς, δεν θα ξαναέβλεπαν ποτέ το σπίτι τους και τους οικείους τους.

Μάλιστα ο Ιωάννης Χαριτάκης ετάφη στο νεκροταφείο της Ανώπολης.

Οι Γερμανοί έβαλαν αγγαρεία πολίτες από την Ανώπολη και έθαψαν τους δικούς τους νεκρούς πάνω στον Κοψά.

Ο δε διοικητής της ομάδας των αλεξιπτωτιστών που έπεσαν στην περιοχή αυτή, υπέκυψε στα τραύματα του και ξεψύχησε στο πρόχειρο στρατιωτικό νοσοκομείο στην Επισκοπή Πεδιάδος.

(Ο σιδερένιος σταυρός στον Λόφο Κοψά © Αρχείον Κ. Ε. Μαμαλάκη)

Τα τελευταία χρόνια οι τοπικές αρχές με αφορμή την έρευνα αυτή, παρακινήθηκαν και ανέδειξαν την Μάχη του Κοψά διοργανώνοντας επετειακές εκδηλώσεις σε κάποιες από τις οποίες παρευρισκόταν ο ίδιος ο ήρωας της μάχης ο Θεόδωρος Καλλίνος.