Στην πιο ήπια μορφή της, η ζήλεια μπορεί να είναι μια προσωρινή κατάσταση που πυροδοτείται από μια εκλαμβανόμενη απειλή προς μια σημαντική σχέση. Στην πιο παθολογική της μορφή, μπορεί να γίνει διαρκής, ψυχοφθόρα και καταστροφική προς τη σημαντική σχέση. Τα άτομα διαφέρουν ως προς τον τρόπο που βιώνουν τη ζήλεια, με βάση παράγοντες όπως εμπειρίες του παρελθόντος, αυτοεκτίμηση, ταυτότητα και εικόνα του εαυτού, αισθήματα αυταξίας και βασική εμπιστοσύνη. Πέρα από το προσωπικό κόστος, η ζήλεια μπορεί να έχει σοβαρές διαπροσωπικές επιπτώσεις.

Η συστημική- οικογενειακή θεωρία και πρακτική, όπως εκφράζεται στο έργο των Erickson, Haley, Watzlawick, Weakland, και Fisch, παρέχει ένα συνεκτικό μοντέλο για την κατανόηση της ζήλειας. Οι Watzlawick κά., δείχνουν πώς μπορεί να ενεργοποιηθεί ένα σύστημα ζήλειας και πώς μπορεί να διατηρηθεί και να διαιωνίζεται μέσα από τις λύσεις που δοκιμάζονται και από τους δύο συντρόφους. Περιγράφουν μια γυναίκα που νιώθει ότι ο άνδρας της δεν μοιράζεται αρκετά πράγματα μαζί της. Δείχνουν ότι η λύση της γυναίκας να ρωτά συνέχεια τον άνδρα μπορεί να κάνει τον άνδρα να κατακρατά τις πληροφορίες ακόμα πιο πολύ. Η λύση που δοκιμάζει, να κατακρατά πληροφορίες, οδηγεί σε πιο επίμονες προσπάθειες της γυναίκας να "εξακριβώσει", και τελικά οδηγεί σε περισσότερη ζήλεια και καχυποψία. Το παράδειγμα αυτό δείχνει πώς μπορεί να εδραιωθεί ένα παιχνίδι χωρίς τέλος. Η ζηλιάρα σύντροφος βρίσκεται σε μια κατάσταση όπου δεν μπορεί ποτέ να νικήσει, αφού το να ρωτά οδηγεί σε μια θυμωμένη απόκρυψη ή σε εκβιαζόμενη καθησύχαση η οποία τελικά δεν καθησυχάζει. Ο μη ζηλιάρης σύντροφος παγιδεύεται επίσης σε μια κατάσταση όπου δεν μπορεί να νικήσει, αφού κατακρατώντας πληροφορίες αυξάνει τη δυσπιστία.

Ένας άλλος φαύλος κύκλος είναι αυτός όπου το μέλος που ζηλεύει σταδιακά βυθίζεται σε μια θέση κατώτερη στην ιεραρχία του ζευγαριού, ενώ το μέλος που δε ζηλεύει ανέρχεται, αντιστρόφως ανάλογα σε μια θέση ανώτερη ιεραρχικά και είναι εκείνο που κατέχει την εξουσία και τον έλεγχο τελικά στη σχέση. Αυτή η συμπληρωματική σχέση, όταν μεγεθυνθεί, έχει ως επακόλουθο ο ένας σύντροφος να υποτιμάται και ο άλλος να υπερεκτιμάται.

Στην καθημερινή θεραπευτική πρακτική με ζευγάρια χρησιμοποιούνται τεχνικές κοινής λογικής, όπως π.χ. η διευκόλυνση του ζευγαριού να επικοινωνήσει πιο ανοιχτά, να κατανοήσει τις ανάγκες και τα συναισθήματα ο ένας του άλλου, η διευκρίνιση θεμάτων, και η διόρθωση παρεξηγήσεων και διαστρεβλώσεων. Όταν μια τέτοια πρακτική δεν βοηθήσει στην τροποποίηση του προβλήματος, όταν π.χ. οι φαύλοι κύκλοι κλιμακωθούν ή επιδεινωθούν ή όταν οι άμεσες μέθοδοι αποτύχουν, τότε χρειάζονται πιο δραστικές παρεμβάσεις.

Διευκρίνιση και καθησυχασμός:

Όταν δεν υπάρχει απειλή για τη συζυγική σχέση, η πιο απλή και άμεση προσέγγιση για το πρόβλημα της ζήλειας είναι να αναγνωριστούν τα θέματα και να καθησυχαστεί ο ζηλιάρης σύντροφος ότι οι φόβοι του είναι αβάσιμοι. Όταν διευκρινίζονται τα θέματα είναι σημαντικό να εξετάζονται οι "υποψίες" του ζηλιάρη. Συχνά σε μια κατάσταση αποδίδονται περισσότερα από όσα υπάρχουν.

Παραδοχή της ζήλειας:

Μερικές φορές αυτός που ζηλεύει έχει δυσκολία να παραδεχτεί ότι ζηλεύει. Μπορεί να χρησιμοποιεί μια τακτική σκόπιμης απόκρυψης των αληθινών συναισθημάτων και ανησυχιών του ενώ θέτει δήθεν αδιάφορα "κλεφτά" ερωτήματα. Όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια προσέγγιση επικοινωνίας η οποία τονίζει την αξία που έχει να αναγνωρίζει κανείς τα συναισθήματα του και να κάνει καθαρές δηλώσεις τύπου "σε πρώτο πρόσωπο". Το να γίνεται το πρόβλημα ρητό μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο ενσυναισθητική αντίδραση από τον άλλον σύντροφο, κι έτσι να διευκολυνθεί η επίλυση του συγκεκριμένου ζητήματος ζήλειας.

Περιβαλλοντική Αλλαγή:

Η άμεση, ειλικρινής επικοινωνία από μόνη της συχνά δεν εγγυάται την επίλυση των ζητημάτων ζήλειας. Σε μερικές περιπτώσεις, για να βελτιωθεί η κατάσταση μπορεί να χρειάζεται μια αλλαγή περιβάλλοντος, π.χ. μετακόμιση σε νέα γειτονιά ή λήξη μιας συγκριμένης σχέσης ή απομάκρυνση από το ερέθισμα που προκαλεί το αρνητικό συναίσθημα.

Ενσυνείδητη Ειλικρίνεια:

Δεν είναι ασυνήθιστο ο σύντροφος του ζηλιάρη να κατακρατά πληροφορίες που μπορεί να παρεξηγούνται και να πυροδοτούν μια αντίδραση ζήλειας. Η κατακράτηση πληροφορίας είναι μια προστατευτική στρατηγική που χρησιμοποιείται συχνά αλλά που μπορεί να δράσει σαν μπούμερανγκ αν ο ζηλιάρης σύντροφος ανακαλύψει τις πληροφορίες που αποσιωπήθηκαν. Αν αποκαλυφθεί, η αθώα συνάντηση που δεν αναφέρθηκε από φόβο μιας υπερβολικής αντίδρασης γίνεται απόδειξη ότι πράγματι κάτι σημαντικό συνέβη. Η αποτυχία να αναφερθεί το γεγονός αποκτά ακόμα πιο επικίνδυνη σημασία και η αρχική προσπάθεια να αποφευχθεί μια αντίδραση ζήλειας οδηγεί ακριβώς σε αυτήν την αντίδραση. Τώρα, αυτός που ζηλεύει είναι πεπεισμένος ότι ο σύντροφος του δεν είναι αξιόπιστος. Η ενσυνείδητη ειλικρίνεια στοχεύει στην αντιμετώπιση αυτής της επίπτωσης μπούμερανγκ που έφερε η απόκρυψη. Έτσι, συστήνεται στον σύντροφο να γίνει όσο γίνεται πιο ειλικρινής και πολύ λεπτομερής σχετικά με την ημέρα του γεγονότος και να πλημμυρίσει τον ζηλιάρη με εξαντλητικές πληροφορίες. Επειδή ο ζηλιάρης τείνει να νιώθει αποκλεισμένος και να υποψιάζεται ότι κάθε είδους μυστικά γεγονότα έχουν συμβεί, η προσέγγιση να πλημμυριστεί με λεπτομέρειες μπορεί να καταφέρει να διαλύσει τις υπάρχουσες υποψίες.

Η Τεχνική της Προσποίησης:

Κατά κανόνα, η συμπεριφορά ζήλειας, με τα σύνοδα χαρακτηριστικά της όπως απαιτήσεις, ανάκριση, γκρίνια, συνεχή ανεύρεση λαθών, προκαλεί μια αρνητική αντίδραση από τον σύντροφο. Αν ένας άνθρωπος που ζηλεύει μπορεί να ελέγχει τη συμπεριφορά ζήλειας και να δρα με τρόπο που δε δείχνει ζήλεια, τα αισθήματα ζήλειας μπορούν να διαλυθούν με τον καιρό. Αν αυτός που ζηλεύει μπορέσει να δεχτεί αυτήν την ιδέα σαν μια δυνατή κατασκευή και μπορέσει να μάθει να "παίζει" το ρόλο ενός ανθρώπου που δεν ζηλεύει, αυτή η φαινόμενη αλλαγή μπορεί να εκλύσει μία πιο ευνοϊκή συμπεριφορά από τον άλλο σύντροφο και ο ζηλιάρης μπορεί, με τη σειρά του, να καταλήξει να νιώθει πιο ασφαλής και να σκεφτεί πιο λογικά ακολουθώντας αυτήν την αλλαγή στη συμπεριφορά.

Αναπλαισίωση:

Η αλλοίωση της γλώσσας της ζήλειας μπορεί να έχει επιπτώσεις στην αντίληψη που έχει το ζευγάρι για τη ζήλεια. Οι λέξεις προσδίδουν έννοια γι' αυτό αν λέξεις όπως «παρανοϊκός», «κυριαρχικός», «παράλογος» αντικατασταθούν με λέξεις διαφορετικού νοήματος, όπως «παθιασμένος», «πιστός», «ρομαντικός» κλπ, η ίδια κατάσταση της ζήλειας μπορεί να αναπλαισιωθεί σε κάτι θετικό.

Προφανώς οι καταστάσεις της πραγματικής ζωής είναι πολύ πιο περίπλοκες, και η ζήλια μπορεί να είναι μόνο μια πλευρά από τις δυσκολίες του ζευγαριού. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί η αντιμετώπιση μόνο της ζήλιας να είναι αρκετή για να αποκατασταθεί μια ικανοποιητική συζυγική σχέση. Σε άλλες περιπτώσεις, το ζήτημα της ζήλιας μπορεί να χρησιμεύσει σαν σημείο εισόδου σε ένα ευρύτερο σύστημα, επιτρέποντας την αντιμετώπιση ευρύτερων θεμάτων.

Βιβλιογραφική πηγή: Wilner, R.S., Breit, M. (1983) Jealousy: Interventions in Couples Therapy, Family Process 22:2.

ΚΟΝΙΔΑΚΗ ΕΛΠΙΔΑ - ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ InterNus - ΚΕΝΤΡΟ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ & ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ