Η λέξη «ομοσπονδία» δεν ακούστηκε από τα χείλη του Εμανουέλ Μακρόν στα 100 λεπτά που κράτησε η ομιλία του για το μέλλον της Ε.Ε. στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, την περασμένη Τρίτη. Διαπερνούσε ωστόσο σαν κόκκινη κλωστή τις ρηξικέλευθες προτάσεις του, που εκτείνονταν σε όλο το φάσμα των προβλημάτων –θεσμικών, οικονομικών, στρατιωτικών, περιβαλλοντικών, πολιτιστικών– που αντιμετωπίζει η Ενωση.

Το κεντρικό μήνυμα του Γάλλου προέδρου ήταν ότι, απέναντι σε μια Αμερική που αναδιπλώνεται και μια Κίνα που αναδύεται, η Ευρώπη δεν έχει άλλον δρόμο παρά τη «φυγή προς τα εμπρός», προς μια βαθύτερη ενοποίηση σε όλα τα επίπεδα, αν δεν θέλει να περιθωριοποιηθεί στον σύγχρονο κόσμο. Η εθνική κυριαρχία πρέπει να δώσει τη θέση της στην ευρωπαϊκή, διακήρυξε ευθέως ο Μακρόν – μια πράξη υψηλού πολιτικού ρίσκου σε μια χώρα όπου η παράδοση του Ντε Γκωλ είναι ακόμη ζωντανή και όπου ο λαός της ψήφισε «Οχι» στο δημοψήφισμα για το Ευρωσύνταγμα, το 2005.

Αναλυτές εντός και εκτός Γαλλίας εξέφρασαν αμφιβολίες για το κατά πόσον ο Μακρόν επέλεξε την κατάλληλη στιγμή: μόλις δύο ημέρες μετά τις γερμανικές εκλογές, με την εξασθενημένη Μέρκελ να μην έχει ακόμη σχηματίσει κυβέρνηση και τους πιο κοντινούς, πιθανούς εταίρους της (CSU, FDP) να μη συμπαθούν καθόλου ομοσπονδιακού τύπου λύσεις, ειδικά για την Ευρωζώνη. Ωστόσο ο Γάλλος πρόεδρος πιστεύει ακράδαντα ότι η Ε.Ε. διαθέτει σήμερα ένα ιστορικό παράθυρο ευκαιρίας, που δεν θα μείνει ανοιχτό για πολύ: με δύο σταθερές, φιλοευρωπαϊκές κυβερνήσεις, που μπορούν να συνεννοηθούν μεταξύ τους ένθεν κακείθεν του Ρήνου και με το ρεύμα του δεξιού, εθνικιστικού λαϊκισμού σε άμπωτη, αλλά πάντα απειλητικό, όπως έδειξε και η άνοδος της AfD στις γερμανικές εκλογές.

Προκειμένου να μη δυσχεράνει τη θέση της Μέρκελ, ο Μακρόν είχε την ευφυΐα να στριμώξει τις πιο επίμαχες προτάσεις του προς το τέλος της ομιλίας του. Οχι ότι όσα είχαν προηγηθεί δεν είχαν τη σημασία τους: ευρωπαϊκή δύναμη ταχείας επέμβασης, ευρωπαϊκή αρχή ασύλου, κοινή «ακαδημία» Πληροφοριών, Ευρωπαίος εισαγγελέας για θέματα τρομοκρατίας, ευρωπαϊκά ΑΕΙ και διπλώματα. Ολοι γνωρίζουν, όμως, ότι η πραγματική δοκιμασία για το μέλλον της Ε.Ε. και τις προτάσεις Μακρόν εστιάζεται στην Ευρωζώνη.

Ενα βήμα πίσω

Επί του προκειμένου, ο Μακρόν εμφανίστηκε ένα βήμα πίσω σε σύγκριση με την ομιλία της Πνύκας: ήταν πολύ αόριστος στα θέματα του προϋπολογισμού και του υπουργού Οικονομικών, ενώ δεν αναφέρθηκε αυτήν τη φορά στη δημιουργία κοινοβουλίου της Ευρωζώνης (μίλησε αόριστα για «δημοκρατικό έλεγχο»). Αλλες σημαντικές (και για την Ελλάδα) προτάσεις του, όπως η φορολογική εναρμόνιση, ο φόρος στις χρηματιστικές συναλλαγές και η σταδιακή σύγκλιση μισθών και επιδομάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο εγγράφονται σε ορίζοντα δεκαετίας – «το πρακτικό ισοδύναμο της αιωνιότητας», σύμφωνα με τον Κέινς.

Παρ’ όλα αυτά, οι πρώτες αντιδράσεις του Βερολίνου ήταν επιφυλακτικές. Ο εκπρόσωπος της Αγκελα Μέρκελ εξήρε τον «φιλοευρωπαϊκό προσανατολισμό» του Μακρόν, χωρίς να μπει σε λεπτομέρειες. Ωστόσο ο Αλεξάντερ Λάμπσντορφ του FDP δήλωσε ότι «η Ευρώπη δεν έχει ανάγκη από πρόσθετα κονδύλια, αλλά από μεταρρυθμίσεις», ενώ στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε ο Εκαρντ Ρέμπεργκ από το κόμμα της καγκελαρίου, το CDU. Από την πλευρά του, ο Χανς Μίχελμπαχ από τους Βαυαρούς συμμάχους της Μέρκελ (CSU) εκτίμησε ότι «ο Μακρόν ψάχνει τρόπους ώστε να πληρώσουν άλλοι για το γαλλικό χρέος».

Η αλήθεια είναι ότι ο Γάλλος πρόεδρος κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να κερδίσει σε αξιοπιστία απέναντι στο Βερολίνο, με τις μεταρρυθμίσεις που προωθεί, όχι χωρίς κόστος και αντιδράσεις, στο εσωτερικό της χώρας του. Μετά τη φιλελευθεροποίηση της αγοράς εργασίας ήρθε, την Τετάρτη, ο κρατικός προϋπολογισμός με σοβαρές μειώσεις κρατικών δαπανών (15 δισ.) και φόρων στις επιχειρήσεις και στα ακίνητα (10,3 δισ.). Εξάλλου, την ημέρα που ο Μακρόν προσερχόταν στο μεγάλο αμφιθέατρο της Σορβόννης, το γαλλικό μεγαθήριο των σιδηροδρόμων Alstom συγχωνευόταν με τη γερμανική Siemens – πρακτικό παράδειγμα «μετάβασης από την εθνική στην ευρωπαϊκή κυριαρχία», αλλά με το 50% της επιχείρησης και τις έξι από τις 11 θέσεις του Δ.Σ. να πηγαίνουν στους Γερμανούς.

Με το Βερολίνο παγερά επιφυλακτικό, από τη μια μεριά, και τις κοινωνικές αντιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας του να παραμένουν απρόβλεπτες, από την άλλη, η ευρωπαϊκή πορεία που έχει χαράξει ο Εμανουέλ Μακρόν μοιάζει με διέλευση ανάμεσα από Συμπληγάδες. Ο ίδιος και το μεγαλύτερο τμήμα των γαλλικών ελίτ που τον στηρίζει δεν έχουν αυταπάτες για τις δυσκολίες του εγχειρήματος, θεωρούν όμως ότι δεν υπάρχει άλλος διαθέσιμος δρόμος – για τη χώρα τους και για την Ευρώπη.