Εγγραφείτε δωρεάν στο Newsletter του Creteplus.gr και διαβάστε τις 10 σημαντικότερες ειδήσεις της εβδομάδας.
Δεν έχετε συμπληρώσει το email σας ή το email που δηλώσατε δεν είναι έγκυρο.


Ειδήσεις από την Κρήτη και το Ηράκλειο από το Crete Plus



Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών

Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών

Υγεία | 03/02/2017 - 17:21
Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών
Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών (ΣΠΩ) είναι η συχνότερη ενδοκρινοπάθεια των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας.Η πρώτη περιγραφή του συνδρόμου έγινε το 1935 από τους Stein-Leventhal.

Ο ορισμός του συνδρόμου είναι θέμα συνεχούς συζήτησης επί πολλά χρόνια. Τα πρώτα κριτήρια διάγνωσης του συνδρόμου τέθηκαν σε επιστημονική συνάντηση στα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας στις ΗΠΑ (National Institutes of Health, 1990) και περιέλαβαν την χρόνια ανωοθυλακιορρηξία και τα κλινικά και/ή βιοχημικά σημεία υπερανδρογοναιμίας μετά από αποκλεισμό άλλων αιτιών  υπερανδρογοναιμίας.

Το PCOS είναι μια ετερογενής ενδοκρινική και μεταβολική διαταραχή στην παθογένεια του οποίου συμμετέχουν πολλαπλοί γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες με αποτέλεσμα ένα ευρύ φάσμα φαινοτύπων.


Τα κριτήρια διάγνωσης του PCOS, (όπως αυτά τροποποιήθηκαν το 2003 σε επιστημονική συνάντηση στο Rotterdam) είναι τα εξής (αρκούν τα δύο από τα τρία): 

          α) αραιο- ή άνωοθυλακιορρηξία,

          β) κλινικά ή βιοχημικά σημεία υπερανδρογοναιμίας,

          γ) πολυκυστική μορφολογία των ωοθηκών

Πρόσφατα η Εταιρεία Περίσσειας Ανδρογόνων (Androgen Excess Society) πρότεινε ένα συνδυασμό των δύο παραπάνω ορισμών δηλαδή την παρουσία

α) υπερανδρογονισμού (υπερτρίχωση ή υπερανδρογοναιμία) και 

β) ωοθηκική δυσλειτουργία (αραιο-ανοωθυλακιορρηξία ή πολυκυστική μορφολογία των ωοθηκών) με αποκλεισμό άλλων αιτιών περίσσειας ανδρογόνων. Ο επιπολασμός του συνδρόμου ανέρχεται στο 6,5-6,8% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας.

Στο PCOS έχει αποδειχθεί ότι υπάρχουν ενζυμικές διαταραχές πολυγονιδιακής αιτιολογίας στην  ωοθηκική στερεοειδογένεση στα κύτταρα της έσω θήκης, η οποία αποτελεί την πρωταρχική πηγή υπερανδρογοναιμίας. 

Μελέτες in vivo και in vitro δείχνουν αυξημένη δραστηριότητα ενζύμων της βιοσυνθετικής οδού των ανδρογόνων, όπως της 17 α-υδροξυλάσης/17,20 λυάσης και σπανιότερα της 3β-υδροξυστεροειδοαφυδρογονάσης (ΗSD) με αποτέλεσμα την αυξημένη σύνθεση πρόδρομων μορφών στεροειδών και τη μετατροπή τους σε τεστοστερόνη. 

Εκτός από τα κύτταρα της έσω θήκης δεδομένα εμπλέκουν και τα κοκκιώδη κύτταρα στην παθογένεια του συνδρόμου. Σε ασθενείς με PCOS έχει παρατηρηθεί αυξημένη παραγωγή αντιμυλλεριανής ορμονης (Antimullerian hormone, AMH) από τα κοκκιώδη κύτταρα.Στις ωοθήκες των γυναικών με PCOS υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός υποκάψιων ωοθυλακίων σε ποικίλα στάδια ατρησίας, διαμέτρου 4-8mm,τα οποία υποδεικνύουν την ύπαρξη ενός ανώμαλου ενδοκρινικού περιβάλλοντος. 

Τα αρχικά βήματα της επιλογής και ωρίμασης του ωοθυλάκιου μέχρι το στάδιο της ανάπτυξης του άντρου, φαίνεται να είναι ανεπηρέαστα. Υπάρχει όμως διαταραχή στην επιλογή του κυρίαρχου ωοθυλακίου  με αποτέλεσμα τη συσσώρευση μεγάλου αριθμού κυστικών (γραφιανών) ωοθυλακίων  και την ανωοθυλακιορρηξία.

Η σύνδεση της ινσουλινοαντίστασης και της υπερινσουλιναιμίας με το PCOS έχει πλέον εδραιωθεί ως βασική μεταβολική και αναπαραγωγική παράμετρος του συνδρόμου με κεντρικό ρόλο στην παθογένεια.Μελέτες  ανέδειξαν ότι ασθενείς με PCOS, τόσο παχύσαρκες, όσο και λεπτόσωμες, παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης νηστείας καθώς και μειωμένη ευαισθησία των ιστών στην ινσουλίνη όταν συγκριθούν με υγιείς γυναίκες ιδίας ηλικίας και σωματικού βάρους.

Κλινικές και μοριακές μελέτες συγκλίνουν υπέρ διαταραχής της ενδοκυττάριας μετάδοσης του σήματος της ινσουλίνης, εντοπιζόμενης στο μυϊκό και λιπώδη ιστό.Φυσιολογικά, η κυτταρική δράση της ινσουλίνης σηματοδοτείται με τη σύνδεση της στην εξωκυττάρια α υπομονάδα του υποδοχέα της.

Ο υποδοχέας της ινσουλίνης είναι ένα ετεροτετραμερές που αποτελείται από δύο α και β αλυσίδες που συνδέονται με δισουλφιδικούς δεσμούς. Η σύνδεση της ινσουλίνης στην α υπομονάδα οδηγεί σε αυτοφωσφορυλίωση του ενδοκυττάριου τμήματος της β υπομονάδας του υποδοχέα, το οποίο έχει δραστικότητα κινάσης της τυροσίνης.

Η φωσφορυλιωμένη β υπομονάδα του υποδοχέα της ινσουλίνης, σε θέση τυροσίνης, οδηγεί στην συνέχεια σε ένα καταρράκτη φωσφορυλιώσεων άλλων ενδοκυττάριων μορίων υπευθύνων για την μετάδοση του μηνύματος της ινσουλίνης όπως του ΙRS-1 και του ΙRS-2 (υποδοχέας υποστρώματος ινσουλίνης-1 & -2), τα οποία ακολούθως φωσφορυλιώνουν την φωσδατιδυλ-ινοσιτολ-3-κινάσης (Phosphatidyl-inositol-3-kinase, PI-3K) η οποία κινητοποιεί τους μεταφορείς Glut-4 για την είσοδο της γλυκόζης ενδοκυττάρια και τη σύνθεση γλυκογόνου.

Σε ασθενείς με PCOS έχει βρεθεί διαταραχή της μετάδοσης του σήματος μετά τον υποδοχέα. Συγκεκριμένα, μελέτες σε ινοβλάστες έδειξαν αυξημένη αυτοφωσφορυλίωση του υποδοχέα της ινσουλίνης σε θέση σερίνης αντί τυροσίνης με συνέπεια να διακόπτεται η ενδοκυττάρια μετάδοση του σήματος της ινσουλίνης

Επιπλέον, σε γυναίκες με PCOS βρέθηκε σημαντικά ελαττωμένη δραστηριότητα της PI-3K στους σκελετικούς μύς, ένζυμο που ενέχεται στη μετά τον υποδοχέα μετάδοση του μηνύματος της ινσουλίνης καθώς και μειωμένη έκφραση των μεταφορέων Glut-4 στα λιποκύτταρα ασθενών με PCOS.

Η ινσουλίνη έχει άμεση δράση στη στεροειδογένεση (με άμεση διέγερση της ωοθηκικής παραγωγής ανδρογόνων μέσω υποδοχέων ινσουλίνης στην ωοθήκη, ασκώντας θετική επίδραση στα ένζυμα 17-α υδροξυλάση και 17/20 λυάση) αλλά και συνεργική δράση με την LH προς ενίσχυση της παραγωγής των ανδρογόνων. Στο PCOS υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ ινσουλίνης και LH έτσι ώστε είτε η αυξημένη ινσουλίνη (και η φυσιολογική LH), είτε η αυξημένη LH (και η φυσιολογική ινσουλίνη) να οδηγούν σε διακοπή της ανάπτυξης των ωοθυλακίων και της ωοθυλακιορρηξίας.

Μία άλλη βασική δράση της ινσουλίνης με την οποία συμβάλλει στην υπερανδρογοναιμία είναι ότι καταστέλλει την ηπατική παραγωγή της δεσμευτικής σφαιρίνης των ορμονών του φύλου (SHBG), που δεσμεύει την τεστοστερόνη και ρυθμίζει με αυτόν τον τρόπο την ελεύθερη βιολογικά δραστική μορφή της.


Η συμβολή της υπερινσουλιναιμίας στην παθογένεια του PCOS συνοψίζεται στα εξής:

1) άμεση διέγερση της ωοθηκικής παραγωγής ανδρογόνων  πιθανόν μέσω της ευοδωτικής της δράσης στην 17α-υδροξυλάσης/17,20 λυάση  στο Ρ450scc,

 2) μειωμένα επίπεδα SHBG με ταυτόχρονη αύξηση των ελεύθερων ανδρογόνων,

 3) συνεργική δράση με την LH στην ωοθήκη.

Σε ασθενείς με PCOS έχει βρεθεί αυξημένη συχνότητα των εκκριτικών ώσεων της GnRH, η οποία καθορίζει εν μέρει την σχετική αναλογία της LH και της FSH.

Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του PCOS είναι τα υψηλά επίπεδα LH πλάσματος, που οφείλονται τόσο σε αύξηση της συχνότητας αλλά κυρίως του ύψους της εκκριτικής αιχμής της LH

Ο συνδυασμός των σχετικά υψηλών επιπέδων της LH (η οποία διεγείρει τα κύτταρα της θήκης προς παραγωγή ανδρογόνων), σε σχέση με τα χαμηλά επίπεδα της FSH, (η οποία ρυθμίζει την αρωματοποιητική δραστηριότητα των κυττάρων της κοκκιώδους σειράς προς μετατροπή των ανδρογόνων σε οιστρογόνα), οδηγούν σε αυξημένη ενδοωοθηκική συγκέντρωση ανδρογόνων με επακόλουθη υπερανδρογοναιμία.

Στην αρχική φάση του κύκλου τα οιστρογόνα των γυναικών με PCOS δεν διαφέρουν από αυτά φυσιολογικών γυναικών, όμως δεν παρατηρείται κατά το μέσο του κύκλου, η αναμενόμενη αύξηση των οιστρογόνων και η μικρή αλλά απαραίτητη αύξηση των επιπέδων της προγεστερόνης

Λόγω της έλλειψης της κυκλικής έκκρισης της προγεστερόνης, η δράση της οιστραδιόλης τόσο στον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης όσο και στο ενδομήτριο δεν υφίσταται ανταγωνισμό

Έτσι, η ανεπάρκεια προγεστερόνης, (η οποία φυσιολογικά επιβραδύνει την κατά ώσεις έκκριση της GnRH) και η μη κυκλική παραγωγή οιστρογόνων οδηγούν στην αυξημένη παραγωγή LH

Η αποκλειστική δράση των οιστρογόνων στο ενδομήτριο μπορεί να οδηγήσει σε υπερπλασία αυτού με αποτέλεσμα σοβαρή μηνορραγία και αύξηση του μακροπρόθεσμου κινδύνου για καρκίνο του ενδομητρίου.

Αυτό μπορεί να ενισχυθεί ειδικά σε παχύσαρκες ασθενείς με PCOS από την αυξημένη μετατροπή της ανδροστενεδιόνης σε οιστρόνη στο λιπώδη ιστό.

Το σύνδρομο χαρακτηρίζεται από εκδηλώσεις:

 υπερανδρογονισμού (ακμή,δασυτρυχισμός, αλωπεκία), παχυσαρκία, Μελανίζουσα ακάνθωση, αμφοτερόπλευρη διόγκωση των ωοθηκών και δευτεροπαθή αμηνόρροια. 

 Οι εκδηλώσεις αυτές μπορεί να μην εμφανίζονται όλες μαζί.

Κλινική εικόνα PCOS                                            Συχνότητα (% την PCOS γυναικών)

Αμηνόρροια                                                           60

Απρόβλεπτες αιμορραγίες                                   25

Υπερτρίχωση                                                         70

Υπογονιμότητα                                                      70

Παχυσαρκία                                                           30

Ψηλαφητές ωοθήκες                                            20

Το σύνδρομο χαρακτηρίζεται από ασυνήθη και απρόβλεπτη μητρορραγία .

Τα συμπτώματα που προηγούνται της εμφάνισης της εμμήνου ρύσεως συνήθως απουσιάζουν όταν πρόκειται για μητρορραγία μετά από ανωοθυλακιορρηξία

Αραιομηνόρροια εμφανίζεται σε 85% των ασθενών με PCOS, ενώ το 30-40% γυναικών με PCOS παρουσιάζουν αμηνόρροια

Οι διαταραχές του εμμηνορρυσιακού κύκλου στο PCOS εκδηλώνονται συνήθως από την αρχή της εφηβείας

Στα 30% περίπου των φυσιολογικών κοριτσιών η εμμηναρχή συχνά ακολουθείται από μια περίοδο ασταθών εμμηνορρυσιακών κύκλων μέχρι οι ωοθήκες να αναλάβουν τη φυσιολογική τους λειτουργία

Εάν οι ασταθείς εμμηνορρυσιακοί κύκλοι συνεχιστούν για διάστημα πέραν των 3 χρόνων μετά την εμμηναρχή, τότε η παρουσία του συνδρόμου είναι είναι πολύ πιθανή.

Τα συμπτώματα του υπερανδρογονισμού αρχίζουν κατά την εφηβεία.

Η πιο ευδιάκριτη κλινική εκδήλωση του PCOS είναι η υπερτρίχωση, η οποία παρουσιάζεται σε ποσοστό 80% των ασθενών.

Για τον καθορισμό του βαθμού του δασυτριχισμού χρησιμοποιείται το σύστημα αξιολόγησης κατά Ferriman και Gallwey

Σε 9 περιοχές του προσώπου και του σώματος όπου αναπτύσσεται τρίχωμα που σχετίζεται με το φύλο βαθμολογείται η πυκνότητα της τριχοφυΐας(0: καμία τελική τρίχα, έως 4: πυκνή τριχοφυΐα).Το άθροισμα των βαθμολογήσεων δίνει την τελική αξιολόγηση που μέχρι το 8 θεωρείται φυσιολογική.

Η υπερτρίχωση αφορά συνήθως το πρόσωπο και το πιγούνι σε συνδυασμό με μια τάση, για ανδρικού τύπου, κατανομής των τριχών. Άλλες περιοχές στις οποίες συχνά παρατηρείται υπερτρίχωση είναι το στέρνο και το περίνεο. Σε σοβαρότερες περιπτώσεις η ράχη και τα άκρα εμφανίζουν σημαντικού βαθμού υπερτρίχωση

Παρατεταμένη έκθεση σε αυξημένα επίπεδα ανδρογόνων μπορεί να οδηγήσει και σε απώλεια των τριχών της κεφαλής (ανδρογενετική αλωπεκία).

Κλινικά σημεία, όπως κλειτοριδομεγαλία και ανάπτυξη σώματος ανδρικού τύπου είναι σπάνια στο PCOS και η παρουσία τους υποδηλώνει, σοβαρού βαθμού, διαταραχή της παραγωγής των ανδρογόνων.

Επιπλέον κλινικά σημεία είναι η ακμή και η αυξημένη λιπαρότητα του δέρματος που αξιολογούνται όπως και η τριχόπτωση με τη μέθοδο Cremoncini

Το ποσοστό προβλημάτων υπογονιμότητας στο σύνδρομο ανέρχεται στο 70%.

Η ανωοθυλακιορρηξία είναι το κυριότερο αίτιο αυτής

Επιπλέον διαπιστώθηκε ότι γυναίκες με PCOS εμφανίζουν μεγαλύτερη πιθανότητα αποβολής σε περίπτωση εγκυμοσύνης ενώ το ποσοστό της εγκυμοσύνης είναι σημαντικά μικρότερο σε σύγκριση με το ποσοστό της ωοθυλακιορρηξίας στις γυναίκες με PCOS.

Είναι πλέον αναγνωρισμένη η σχέση μεταξύ συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών αντίστασης στην ινσουλίνη

Δεν συμπεριλαμβάνεται στον ορισμό του συνδρόμου, όμως η παρουσία της ως χαρακτηριστικό του συνδρόμου είναι βεβαιωμένη αφού παρουσιάζεται και σε αδύνατες ή φυσιολογικού βάρους γυναίκες πάσχουσες από το σύνδρομο και συνήθως συνοδεύεται από υπερινσουλιναιμία

Οι διαταραχές στο μεταβολισμό της γυναίκας και στην έκκριση της ινσουλίνης γίνονται εμφανέστερες σε μεγαλύτερες ηλικίες συνοδεύοντας τη σταδιακή αύξηση του βάρους με την ηλικία(το 20% του 40% των παχύσαρκων γυναικών με PCOS, παρουσιάζουν αντίσταση στην ινσουλίνη ή ακόμη και ΣΔ2 στο τέλος της 4ης δεκαετίας της ζωής).

Η αυξημένη έκκριση ινσουλίνης έχει συνδεθεί με την εμφάνιση της μελανίζουσας ακάνθωσης

Οι βλάβες εντοπίζονται στον αυχένα, στη μασχάλη και στις βουβωνικές χώρες.

Η μελανίζουσα ακάνθωση θεωρείται δείκτης αντίστασης της ινσουλίνης

Το σύνδρομο υπερινσουλιναιμίας – υπερανδρογοναιμία με συνοδό μελανίζουσα ακάνθωση αποτελεί το σύνδρομο HAIR-AN (HyperAndrogenism Insulin Resistance Acanthosis Nigricans).

Μακροπρόθεσμα, απώτερες επιπτώσεις της υπερινσουλιναιμίας είναι η ανάπτυξη ΣΔ 2 που εξαρτάται και από την ικανότητα του παγκρέατος προς αντιρρόπηση.

Η συχνότητα εμφάνισης ΣΔ2 είναι 5 φορές μεγαλύτερη σε γυναίκες με το σύνδρομο από ότι στο γενικό πληθυσμό

Μια άλλη απώτερη επίπτωση είναι ο κίνδυνος καρδιαγγειακής νόσου διότι σχετίζεται με υπέρταση, αυξημένα τριγλυκερίδια και αυξημένη παραγωγή του PAI-1 (τύπου 1 αναστολέα του ενεργοποιητή του πλασμινογόνου).

Σημαντικό ποσοστό των ασθενών με PCOS παρουσιάζουν παχυσαρκία (περισσότερο από 50%).

Οι ασθενείς με PCOS εμφανίζουν κυρίως  παχυσαρκία του άνω τμήματος του σώματος όπου η εναπόθεση λίπους αφορά κυρίως την κοιλιακή χώρα με έμφαση στο σπλαχνικό λίπος

Αυτού του τύπου η παχυσαρκία συσχετίζεται με υπερινσουλιναιμία, δυσανεξία στη γλυκόζη, ΣΔ2, υπερανδρογοναιμία, υπέρταση και διαταραχές των λιπιδίων. Η παχυσαρκία συμβάλλει στην αντίσταση στην ινσουλίνη.

Γυναίκες με PCOS εμφανίζουν διαταραχές στο μεταβολισμό των λιπιδίων με κύρια εκδήλωση τα αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης ορού, LDL, VLDL και τριγλυκεριδίων  ενώ μειωμένα βρίσκονται τα επίπεδα της HDL

Το σύνολο της κατάστασης των δεικτών αυτών, με κυριότερο το λόγο LDL/HDL έχει αθηρογόνες συνέπειες και αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης στεφανιαίας νόσου.

Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι η παχυσαρκία είναι ένας μείζων παράγοντας δυσλιπιδαιμίας όταν συνυπάρχει με PCOS. Υπέρταση εμφανίζουν ορισμένες γυναίκες με PCOS κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής τους ηλικίας και μπορεί να επιμείνει και στη μετεμμηνοπαυσιακή περίοδο

Αγγειακή ενδοθηλιακή δυσλειτουργία έχει παρατηρηθεί σε ορισμένες γυναίκες με PCOS χαρακτηριζόμενη από αυξημένα επίπεδα ενδοθηλίνης-1 (ET-1) ανεξάρτητα από την παρουσία παχυσαρκίας

Τα αυξημένα επίπεδα ΕΤ-1, ενός ισχυρότατου αγγειοσυσπαστικού παράγοντα, μπορεί να αντιπροσωπεύουν ένα πρώιμο σημείο διαταραγμένης αγγειακής λειτουργίας

Η βελτίωση της ινσουλινοαντίστασης φαίνεται να βελτιώνει και την αγγειακή ενδοθηλιακή δυσλειτουργία

Επιπλέον, σε γυναίκες με PCOS ανευρίσκονται υψηλότερα επιπέδα προσκολλητικών μορίων ICAM και E-σελεκτίνης σε σχέση με υγιείς γυναίκες οδηγώντας σε αυξημένη χρόνια μικρού βαθμού φλεγμονώδη διαδικασία.

Γυναίκες με PCOS εμφανίζουν προδιάθεση για ανάπτυξη μακροαγγειοπάθειας καθώς και κίνδυνο θρομβωτικού επεισοδίου.

Σε περιεμμηνοπαυσιακές γυναίκες με PCOS εμφανίζεται σε μεγαλύτερο ποσοστό ασβέστωση των στεφανιαίων αγγείων.

Επιπλέον έχει βρεθεί ότι τα επίπεδα του PAI-1  είναι αυξημένα σε ασθενείς με PCOS με αποτέλεσμα μειωμένη ινωδολυτική δραστηριότητα και προδιάθεση σχηματισμού θρόμβων, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο θρομβωτικής νόσου και μακροαγγειοπάθειας τις γυναίκες αυτές.

Η ελάττωση των επιπέδων της ινσουλίνης επιφέρει μείωση των επιπέδων του PAI-1 καθώς και της δραστικότητας του.

Μία πρόσφατη μελέτη ανέδειξε την ύπαρξη ενός γονιδιακού πολυμορφισμού στον υποκινητή του γονιδίου του PAI-1 σε γυναίκες με PCOS που ενοχοποιείται για την αύξηση των επιπέδων του.

Η εμφάνιση του συνδρόμου της άπνοιας στον ύπνο σε ασθενείς με PCOS είναι μεγαλύτερη απ’ ότι θα αναμενόταν και αυτό δεν μπορεί να αποδοθεί μόνο στην παχυσαρκία.

Σε πρόσφατη μελέτη φάνηκε ότι οι γυναίκες με PCOS είχαν 30 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν διαταραχή της αναπνοής κατά τον ύπνο σε σχέση με τις φυσιολογικές.

Η αξιολόγηση των ορμονικών διαταραχών πρέπει να εστιάζει στην αναζήτηση ευρημάτων υποστηρικτικών της διάγνωσης (υπερανδρογοναιμία και ινσουλινοαντίσταση) και στον αποκλεισμό άλλων διαταραχών.

Βασική ορμονική διαταραχή είναι η βιοχημική υπερανδρογοναιμία με υψηλές συγκεντρώσεις ολικής τεστοστερόνης καθώς και ελεύθερης τεστοστερόνης (η ολική τεστοστερόνη είναι πιθανώς πιο ευαίσθητος δείκτης από την ελεύθερη τεστοστερόνη).

Σε ασθενείς με PCOS τα επίπεδα ολικής τεστοστερόνης συνήθως είναι ≤150ng/ml (≤5,2 nmol/l).

Πολύ αυξημένα επίπεδα τεστοστερόνης (≥200 ng/dl) εγείρουν την υποψία αρρενοποιητικού επινεφριδικού ή ωοθηκικού όγκου και πρέπει να ελεγχθούν.

Άλλη ορμονική διαταραχή που παρατηρείται στο PCOS είναι η αυξημένη Δ4-ανδροστενεδιόνη (4-14%) καθώς και του θειϊκού παραγώγου της δεϋδροεπιανδροστερόνης (DHEA-S).

Επίπεδα DHEA-S ≥800μg/dl εγείρουν την υποψία επινεφριδικής μάζας και απαιτείται περαιτέρω έλεγχος.

Τα επίπεδα της 17-υδροξυπρογεστερόνης πρέπει να ελέγχονται για αποκλεισμό της όψιμους έναρξης συγγενούς υπερπλασίας των επινεφριδίων.

Σε περίπτωση ανεύρεσης αυξημένων επιπέδων 17-υδροξυπρογεστερόνης (≥200ng/dl ) γίνεται δοκιμασία διέγερσης επινεφριδίων με ενδοφλέβια χορήγηση 250 μg βιοσυνθετικής ACTH.

Ήπια υπερπρολακτιναιμία έχει παρατηρηθεί στο 5% έως 30% των ασθενών με PCOS με τα επίπεδα της προλακτίνης να κυμαίνονται μόνο κατά 50% πάνω από το ανώτερο φυσιολογικό όριο.

Παρόλα αυτά, η υπερπρολακτινιμία είναι συνήθως παροδική (3% με 7% των ασθενών με PCOS που εμφανίζουν υπερπρολακτιναιμία έχουν μονίμως αυξημένα επίπεδα προλακτίνης) και απαιτείται επανέλεγχος.

Aυξημένη LH καθώς και αυξημένος λόγος LH/FSH ≥ 2 είναι υποδηλωτικός του PCOS αλλά όχι τόσο ευαίσθητος και ειδικός.

Διαφοροδιαγνωστικές δοκιμασίες από άλλες καταστάσεις διαταραχών του κύκλου και υπερανδρογοναιμίας.

Κύηση                                                         Τεστ κυήσεως

Υποθυρεοειδισμός                                     ΤSH

Yπερπρολακτιναιμία                                  PRL

Συγ.υπερπλασ..επινεφριδιων                   17-υδροξυπρογεστερόνη

Ωοθηκικός όγκος                                       Ολική τεστοστερόνη

Επινεφριδιακός όγκος                                DHEA-S

Σύνδρομο Cushing                                    Ελεύθερη κορτιζόλη ούρων 24h

Yπερθήκωση                                              Ολική τεστοστερόνη


Διαγνωστικά κριτήρια ινσουλινοαντίστασης σε γυναίκες :

                      (οποιαδήποτε 3 ή περισσότερα από τα κάτωθι)

 Περιφέρεια μέσης > 88 cm

 Tριγλυκερίδια ≥ 150 mg/dl

 HDL xoληστερόλη < 50 mg/dl

 Αρτηριακή Πίεση ≥ 130/85 mmHg

 Γλυκόζη νηστείας ≥ 110 mg/dl

 Ινσουλίνη νηστείας> 15 μIU/ml

 Ηοma –R >3-4

 Quicki <0,357

Λόγος γλυκόζης νηστείας / ινσουλίνη νηστείας

       < 4,5 σε ενήλικες γυναίκες με PCOS (<7 σε έφηβες ) συμβατό με ινσουλινοαντίσταση

 Δοκιμασία ανοχής με 75 gr γλυκόζης per.os

       α)Φυσιολογική: Γλυκόζη 2 ώρες μετά <140 mg/dl

       β)Διαταραγμένη ανοχή γλυκόζης: Γλυκόζη 2 ώρες μετά 140-199 mg/dl

       γ)Σακχαρώδης διαβήτης: Γλυκόζη 2 ώρες μετά ≥200 mg/dl.

Υπερηχογράφημα μήτρας-ωοθηκών :Παρουσία 12 ή περισσοτέρων ωοθυλακίων με διάμετρο 2-9mm και/ή αύξηση του όγκου της ωοθήκης (>10cm3) και αύξηση της πυκνότητας του στρώματος της ωοθήκης.

Η ύπαρξη έστω μιας ωοθήκης με πολυκυστική μορφολογία, είναι διαγνωστική για το υπερηχογραφικό κριτήριο.

Αυξημένο πάχος ωοθηκικού στρώματος.

Ο καλύτερος χρόνος για να εκτιμηθεί η μορφολογία της ωοθήκης είναι η 3η-5η μέρα της εμμήνου ρύσεως.

  Αξονική τομογραφία ή MRI:Αν υπάρχει υποψία για όγκο,η απεικόνιση των επινεφριδίων και των ωοθηκών είναι απαραίτητη.


Τα νοσήματα από τα οποία θα πρέπει να διαφοροδιαγνωστεί το ΣΠΩ είναι :

η όψιμη μορφή της συγγενούς υπερπλασίας των επινεφριδίων, 

 η πρωτοπαθής αμηνόρροια,

 ο υπερθυρεοειδισμός, 

ο υποθυρεοειδισμός, 

η υπερπρολακτιναιμία, 

η παχυσαρκία,

 η ιδιοπαθής υπερτρίχωση,

 το σύνδρομο Cushing.

οι αρρενοποιητικοί όγκοι

Έστω και μια μέτρια απώλεια σωματικού βάρους, της τάξεως του 5-10%, στις γυναίκες με PCOS, βελτιώνει τους ανθρωπομετρικούς δείκτες καθώς και την ευαισθησία των ιστών στην ινσουλίνη

Η απώλεια σωματικού βάρους ενέχει και μια παράλληλη βελτίωση των ενδοκρινικών διαταραχών των γυναικών με PCOS. Ειδικότερα, τα επίπεδα των κυκλοφορόντων ανδρογόνων μειώνονται, της SHBG αυξάνονται και οι εμμηνορρυσιακοί κύκλοι, η ωοθυλακιορρηξία και η γονιμότητα βελτιώνονται

Επιπρόσθετα, η άσκηση έχει βρεθεί ότι μειώνει το πηλίκο περιμέτρου μέσης προς περίμετρο ισχίου στις υπέρβαρες γυναίκες με PCOS.

Στις γυναίκες με PCOS, τα συνδυασμένα από του στόματος αντισυλληπτικά δισκία (OCPs) αποτελούν την πιο ευρέως διαδεδομένη θεραπεία των διαταραχών της εμμήνου ρύσεως και των δερματικών εκδηλώσεων (υπερτρίχωση και ακμή).

Χρησιμοποιούνται για συμπωματική θεραπεία, καθώς καταστέλλουν την παραγωγή των ανδρογόνων μέσω αναστολής των γοναδοτροφινών.

Το προγεσταγόνο των OCPs καταστέλλει κυρίως την αιχμή της LH, οδηγώντας σε μείωση της ωοθηκικής παραγωγής ανδρογόνων

Η δράση των OCPs στην ακμή και τη σμηγματόρροια γίνεται εμφανής σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά την έναρξη της θεραπείας

Αντίθετα η επίδραση τους στην υπερτρίχωση απαιτεί 6-12 κύκλους θεραπείας, καθώς οι θύλακοι της τρίχας έχουν χρόνο ημίσειας ζωής έως και 6 μήνες

Τα OCPs είναι αποτελεσματικά σε μέτριες μορφές υπερανδρογοναιμίας, ενώ οι βαρύτερες μορφές βελτιώνονται μόνο μερικώς.

H χρήση των αντισυλληπτικών δισκίων ως θεραπεία πρώτης γραμμής σε γυναίκες με PCOS, αποτελεί πεδίο αντιπαράθεσης, σε παχύσαρκες PCOS γυναίκες οι οποίες αντιμετωπίστηκαν με OCPs για 3-6 μήνες και διαπιστώθηκε διαταραχή στη δοκιμασία ανοχής της γλυκόζης.

Οι γυναίκες με PCOS, οι οποίες έχουν μεγάλου βαθμού υπερτρίχωση και ακμή, χρειάζονται συνήθως επιπρόσθετη θεραπεία με αντιανδρογόνα τα οποία παρεμποδίζουν την περιφερική δράση των ανδρογόνων.

Η θεραπεία με αντιανδρογόνα είναι μακράς διάρκειας και η διακοπή της σχετίζεται με υποτροπή της συμπτωματολογίας και των σημείων της υπερανδρογοναιμίας.

Τα αντιανδρογόνα που χρησιμοποιούνται είναι είτε αποκλειστές των υποδοχέων των ανδρογόνων ή αναστολείς του ενζύμου της 5α-αναγωγάσης το οποίο μετατρέπει την τεστοστερόνη στο πολύ ισχυρότερο ανδρογόνο δεϋδροτεστοστερόνη.

Λόγω της τερατογόνου δράσης τους, τα αντιανδρογόνα θα πρέπει να λαμβάνονται με επαρκή αντισύλληψη σε γυναίκες που δεν επιθυμούν εγκυμοσύνη.

Η οξεική κυπροτερόνη (παράγωγο της 17 υδροξυπρογεστερόνης), αναστέλλει την δράση των ανδρογόνων καταλαμβάνοντας τους υποδοχείς τους και αναστέλλοντας την μετάθεση του ορμονικού συμπλέγματος στον πυρήνα του κυττάρου.

Επιπλέον,προκαλεί μειωμένη ωοθηκική παραγωγή τεστοστερόνης μέσω αναστολής της έκκρισης της LH.

Στις παρενέργειες περιλαμβάνονται αύξηση του ΣΒ, πονοκέφαλος, έμετοι,ηπατοτοξικότητα,κόπωση.

Πρόκειται για ανταγωνιστή της αλδοστερόνης με αντιανδρογονική δράση.

Συναγωνίζεται την διυδροτεστοστερόνη για την σύνδεση στον υποδοχέα των ανδρογόνων.

Μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια. Στις παρενέργειες περιλαμβάνονται μαστοδυνία,γυναικομαστία, ΓΕΣ ενοχλήσεις (ναυτία,έμετοι,διάρροια), και υπερκαλιαιμία.

Η φλουταμίδη είναι το πιο γνωστό αμιγές μη στεροειδές αντιανδρογόνο δρώντας ως περιφερικός ανταγωνιστής των ανδρογόνων.

Πρόσφατες μελέτες αναφέρουν επιτυχή χρήση με εντυπωσιακά αποτελέσματα, όσον αφορά την βελτίωση της υπερτρίχωσης και της ακμής.

Στις γυναίκες, η πειραματική χορήγηση της φλουταμίδης ως μονοθεραπεία και ως συνδυασμός με εκ του στόματος αντισυλληπτικά πέτυχε στη θεραπεία μέτριας και σοβαρής υπερτρίχωσης, αλλά και της ακμής και σμηγματόρροιας στις γυναίκες με PCOS.

Επιπρόσθετα, ο συνδυασμός ακόμη και σε μικρές δόσεις της φλουταμίδης με μετφορμίνη, βελτιώνει την ινσουλινοαντίσταση και την υπερινσουλιναιμία, μειώνει την υπερανδρογοναιμία, τα επίπεδα των τριγλυκεριδίων,της LDL ενώ αυξάνει την HDL χοληστερόλη.

Η χρήση της είναι αποτελεσματική αλλά απαιτείται προσοχή κατά τη χορήγησή τους λόγω του κινδύνου ηπατοτοξικότητας.

Η φιναστερίδη είναι ένας συναγωνιστικός αναστολέας της 5α-αναγωγάσης τύπου 2,καταστέλλοντας έτσι την μετατροπή της τεστοστερόνης σε διυδροτεστοστερόνη.

Υπάρχουν δύο ομάδες ευαισθητοποιητών της ινσουλίνης οι οποίες έχουν χρησιμοποιηθεί στην αντιμετώπιση του PCOS:η μετφορμίνη και οι θειαζολιδινεδιόνες.

Βασισμένοι στη διαπιστωμένη ικανότητα αυτών των φαρμάκων να αποτρέπουν τον ΣΔ 2 σε άτομα με διαταραγμένη δοκιμασία ανοχής γλυκόζης ή ιστορικό διαβήτη κυήσεως, είναι πιθανό, μειώνοντας την αντίσταση στην ινσουλίνη, να μειώνουν τον κίνδυνο για ΣΔ 2 και καρδιαγγειακών νοσημάτων και στις γυναίκες με PCOS.

Η μετφορμίνη είναι ένα διγουανίδιο που χρησιμοποιείται στη θεραπεία του ΣΔ2. Η χορήγησή της μειώνει τα επίπεδα σακχάρου του αίματος, ελαττώνοντας πρωτίστως την ηπατική παραγωγή γλυκόζης αλλά και αυξάνοντας τη χρησιμοποίηση της από τους περιφερικούς ιστούς (κυρίως μυικό και λιπώδη).

Η συνήθης θεραπεία αρχίζει με χαμηλές δόσεις μετφορμίνης οι οποίες αυξάνονται προοδευτικά (850mg δις ημερησίως).

Η σοβαρότερη, αλλά σπάνια, ανεπιθύμητη ενέργεια του φαρμάκου είναι η γαλακτική οξέωση, η οποία έχει αναφερθεί σε άτομα με νεφρική,καρδιακή,αναπνευστική ανεπάρκεια, και ηπατική νόσο.

Η βελτίωση της ευαισθησίας της ινσουλίνης με τη θεραπεία με τη μετφορμίνη αναμένεται να μειώσει και τους παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου.

Για παράδειγμα, σε γυναίκες με PCOS μετά από θεραπεία με μετφορμίνη, μειώθηκε η συστολική και διαστολική πίεση και αυξήθηκαν τα επίπεδα ομοκυστεΐνης του ορού.

Επιπλέον, όταν εκτιμήθηκε η κατάσταση του ενδοθηλίου, με λειτουργικές δοκιμασίες και με μετρήσεις των επιπέδων της ενδοθηλίνης-1 ορού, βρέθηκε βελτίωση του μετά από τη θεραπεία με μετφορμίνη.

Έχει αποδειχθεί ότι η υπερινσουλιναιμία διεγείρει την ωοθηκική παραγωγή ανδρογόνων διεγείροντας το ωοθηκικό κυτόχρωμα Ρ450c17.

Το χαρακτηριστικό της αυξημένης δραστηριότητας του P450c17 είναι η αυξημένη απάντηση της 17-υδροξυ-προγεστερόνης (17OH-Pg) μετά από διέγερση με χοριακή γοναδοτροφίνη (hCG) ή με έναν GnRH αγωνιστή.

 Έχει ακόμα αποδειχθεί, ότι η θεραπεία με μετφορμίνη σχετίζεται με μειωμένη απάντηση της 17OH-Pg στη διέγερση με GnRH ή hCG.

Συνεπώς, ένας από τους κύριους μηχανισμούς της μετφορμίνης για να μειώσει την έκκριση των ωοθηκικών ανδρογόνων είναι η μείωση των επιπέδων της ινσουλίνης.

Η κλινική σπουδαιότητα του ευρήματος έγκειται στο ότι η μετφορμίνη μπορεί να μειώσει τα επίπεδα της ινσουλίνης και τα επίπεδα των ωοθηκικών ανδρογόνων σε παχύσαρκες και μη παχύσαρκες γυναίκες με PCOS, καθώς η αντίσταση στην ινσουλίνη σχετίζεται άμεσα με το σύνδρομο. 

Επιπλέον, φαίνεται ότι η μετφορμίνη έχει και μια απευθείας δράση στα κύτταρα της θήκης μειώνοντας άμεσα την παραγωγή των ανδρογόνων.

Η μετφορμίνη χρησιμοποιείται για τη βελτίωση της εμμήνου ρύσεως και την επαγωγή της ωοθυλακιορρηξίας σε γυναίκες με PCOS.

 Σε διάφορες μελέτες, η μετφορμίνη έχει χορηγηθεί σε δόσεις μεταξύ 1500-2550mg και έχει αναφερθεί, παράλληλα με τη βελτίωση της υπερανδρογοναιμίας και της ινσουλινοαντοχής, βελτίωση του κύκλου, επαγωγή της αυτόματης ωορρηξίας και κύηση.

Η μετφορμίνη έχει κατηγοριοποιηθεί ως  φάρμακο κατηγορίας Β, το οποίο σημαίνει ότι σε in vitro μελέτες δεν παρατηρήθηκε τερατογένεση.

 Μικρές μελέτες έδειξαν ότι η θεραπεία με μετφορμίνη πριν τη σύλληψη και στην αρχή της εγκυμοσύνης είναι ασφαλής.

 Η μετφορμίνη μπορεί να μειώσει την πιθανότητα ανάπτυξης διαβήτη κυήσεως καθώς και τον κίνδυνο αποβολής του πρώτου τριμήνου, καταστάσεις οι οποίες συνδέονται με το PCOS.

Η κιτρική κλομιφαίνη χρησιμοποιείται για την επαγωγή ωορρηξίας στο PCOS.

Είναι ένα ενεργό μη στεροειδές συνθετικό φάρμακο, με ασθενή βιολογική δράση οιστρογόνου.

Δυστυχώς χρησιμοποιώντας αυτές τις μεθόδους, υπάρχει αυξημένος κίνδυνος ωοθηκικής υπερδιέγερσης και πολλαπλής εγκυμοσύνης. 

Βεβαίως, σε δύσκολες περιπτώσεις μπορεί να καταφύγει κανείς σε μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Η κωνοειδής εκτομή των ωοθηκών σε περίπτωση ευμεγέθων κύστεων που απειλούν με ρήξη σήμερα έχει εγκαταλειφθεί και έχει αντικατασταθεί με τον καυτηριασμό με διαθερμία (ovarian drilling).

 Η αναγκαιότητα της μεθόδου αυτής έχει ριζικά περιορισθεί σε ανθεκτικές μορφές υπερανδρογοναιμίας και ανοωθυλακιορρηξίας.

Οι ασθενείς με PCOS, λόγω της ανεξέλεγκτης δράσης των οιστρογόνων, είναι σε κίνδυνο να παρουσιάσουν δυσλειτουργική μητρορραγία και καρκίνο του ενδομητρίου.

Η χορήγηση της προγεστερόνης  μπορεί να προφυλάξει το ενδομήτριο.


Κλάδος Γεώργιος Μαιευτήρας –Γυναικολόγος

Εξιδίκευση στην Ανθρώπινη Αναπαραγωγή

Υπ.Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας 



Συντάκτης: Newsroom CretePlus.gr


Αν θέλεις το πρόβλημα σου να ακουστεί, αν τα "στραβά και τα ανάποδα" που βλέπεις γύρω σου σε κάνουν να δυσανασχετείς, τότε...

Γίνε εσύ ο ρεπορτερ του CretePlus.gr.

Αν βρίσκεσαι στο δρόμο αποθήκευσε τους αριθμούς μας και στείλε μας τη φωτογραφία, το βίντεο ή το μήνυμα σου και δες το να ανεβαίνει άμεσα με εμάς αιχμή για την επίλυση του.

reporter@creteplus.gr 6932255686.

Δες το άρθρο σου στα "δικά σας ρεπορτάζ"



Ειδήσεις Υγεία

Κορωνοϊός: Πως εκδηλώνεται στα παιδιά και στα βρέφη;

Σύμφωνα με έρευνα το 90% των παιδιών ήταν ασυμπτωματικά

Γκίκας Μαγιορκίνης: Οδεύουμε προς κάμψη της νόσου - Τι δείχνουν…

Πότε θα αρχίσει η χαλάρωση των μέτρων;

Μείωση των εμφραγμάτων λόγω κορωνοϊού - Πως εξηγείται;

Ανησυxητική εξήγηση δίνουν οι επιστήμονες στο φαινόμενο

Κορωνοϊός COVID-19: Πρόληψη, συμπτώματα και εργαστηριακός…

Εξειδικευμένα εργαστήρια με κατάλληλους χώρους και εξειδικευμένο προσωπικό, προσαρμοσμένα σε κανόνες και πρωτόκολλα διαχείρισης, προχωρούν σε ελέγχους με γνώση στην…

Κορωνοϊός: Πώς φροντίζουμε ένα ύποπτο κρούσμα στο σπίτι

Τι πρέπει να κάνει ένας ασθενής που καλείται να μείνει για 14 μέρες στο σπίτι χωρίς να θέσει σε κίνδυνο το περιβάλλον του;

Ηλεκτρονική διανομή ακριβών φαρμάκων - Αναλυτικά η διαδικασία…

Για την ώρα είναι διαθέσιμη μόνο για φάρμακα που αφορούν τη σκλήρυνση κατά πλάκας

Πέντε φρούτα και λαχανικά γεμάτα βιταμίνη C που προφυλάσσει…

Πως να θωρακίσετε την άμυνα του οργανισμού σας

Τσιόδρας για κορωνοϊό: Υπάρχει ελπίδα από δοκιμές φαρμάκων

Τι ανέφερε ο λοιμωξιολόγος για τις έρευνες σε Γαλλία και Κίνα

Κορωνοϊός: Πώς απολυμαίνουμε & καθαρίζουμε ρούχα, που πλέκονται…

Πώς θα απολυμάνουμε και θα καθαρίσουμε τα ρούχα μας - Πετσέτες, σεντόνια, κλινοσκεπάσματα και ότι ρούχο μπαίνει στο πλυντήριο

Κορωνοϊος: Στο μικροσκόπιο όλα τα πνευμονολογικά περιστατικά

Πολλαπλασιάζονται τα εργαστήρια ταυτοποίησης του ιού

Κορωνοϊός: Δείτε τον σωστό τρόπο να πλένουμε τα χέρια μας

Μικροί και μεγάλοι θα πρέπει να τηρούν τα μέτρα που ακολουθούνται κάθε χειμώνα σε περιόδους έξαρσης της εποχικής γρίπης.

Κορωναϊός: Αυτές τις ηλικίες χτυπάει ο φονικός ιός

Οι επικίνδυνες ηλικίες και γιατί κινδυνεύουν περισσότερο οι άνδρες

Τα ακριβά φάρμακα πλέον στα φαρμακεία – Ποια είναι και…

Οι ασθενείς θα μπορούν να τα προμηθεύονται από τον Μάρτιο

Παιδικός Καρκίνος: 8 στα 10 παιδιά βγαίνουν νικητές στη μάχη

Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Καρκίνου

Ιστορική ανακάλυψη: Βρήκαν το κύτταρο που πιθανόν να εξοντώνει…

Η ανακάλυψη ίσως αποδειχθεί ιστορικής σημασίας

Οκτώ θάνατοι από γρίπη - Οι επτά την τελευταία εβδομάδα

Οκτώ άνθρωποι έχουν χάσει συνολικά τη ζωή τους από επιπλοκές της εποχικής γρίπης

Μειώσεις στις τιμές σε 3.072 φάρμακα

Χωρίς αυξήσεις οι τιμές σε 4.985 σκευάσματα

Σοκαριστική έρευνα: «Τρώμε» μια… πλαστική κρεμάστρα το…

Η έρευνα της WWF αναδεικνύει πόσο πλαστικό τρώμε από το φαγητό μας

Κρατήστε... νέο τον εγκέφαλο

Η απλή κίνηση που "σώζει'' τον εγκέφαλο

Ιός Δυτικού Νείλου: Άλλοι τρεις θάνατοι την πρώτη εβδομάδα…

Πιο χαμηλή είναι η κυκλοφορία του ιού του Δυτικού Νείλου

Πότε το χαλαρό τρέξιμο αυξάνει το προσδόκιμο ζωής και πότε…

Το τρέξιμο με μέτρο, μόνο ωφέλη μπορεί να προσφέρει.

Oι εξετάσεις υγείας που πρέπει να κάνουν τακτικά οι γυναίκες

Ενημερωθείτε αναλυτικά για τις εξετάσεις που πρέπει να γίνουν

Zantac: αποσύρεται ή όχι το γνωστό φάρμακο;

Ελέγχονται για καρκινογόνο ουσία, στάση αναμονής σε Ελλάδα και Ευρώπη

«Καλπάζει» η άνοια: 50 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από…

Στη χώρα µας, περίπου 200.000 άνθρωποι νοσούν

Αναίμακτη Βλεφαροπλαστική – Χαλάρωση Βλεφάρων: Άψογα…

Νιώθετε περισσότερη κούραση απ’ ότι συνήθως τον τελευταίο καιρό; Κοντεύετε στην πέμπτη δεκαετία της ζωής σας; Έχετε χαλάρωση βλεφάρων λόγω κληρονομικότητας; Το νυστέρι…

Υπερτροφές και υποκατάστατα καφέ - ζάχαρης: Απλά και βιολογικά…

Οι υπερτροφές έχουν κατακλύσει την online αγορά και μαζί με τα βιολογικά προϊόντα μπορούμε να πούμε ότι έχουν φέρει επανάσταση στη διατροφή. Η εταιρεία Health Trade σας προσφέρει…

Τέσσερις τροφές που σας μπλοκάρουν τον ύπνο

Καλό είναι να αποφεύγετε να τις καταναλώνετε αργά το βράδυ

Παγκόσμια Ημέρα Ηπατίτιδας (28η Ιουλίου)

Η 28η Ιουλίου έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Ηπατίτιδας.

Νόσος Αλτσχάιμερ: Έγκαιρη διάγνωση με μια απλή εξέταση…

Επανάσταση στην υπάρχουσα διαγνωστική μέθοδο

Τα ψυχικά νοσήματα «χτυπούν» τους Κρητικούς - Ανησυχητική…

Αυξήθηκαν τα ψυχιατρικά νοσήματα στους νέους του νησιού

Σήμα κινδύνου για καταναλωτές - Τι πρέπει να προσέχουν…

Επικίνδυνα για κατανάλωση κατεψυγμένα, προτηγανισμένα και προμαγειρεμένα τρόφιμα

Μία συστημική προσέγγιση της κατάθλιψης

Στο συστημικό μοντέλο, τα καταθλιπτικά συμπτώματα του αναφερόμενου ασθενή γίνονται αντιληπτά με αλληλεπιδραστικούς όρους που βασίζονται στο ευρύ φάσμα των μοντέλων…

Πόσο θα ψηλώσει το παιδί σας; Οι παράγοντες που καθορίζουν…

Γιατί κάποια παιδιά παίρνουν αυξητική ορμόνη;

Πολύτιμες συμβουλές για το πασχαλινό τραπέζι

Τι πρέπει να προσέξουν οι καταναλωτές σε τρόφιμα και βαφές αβγών

Ευκολότερη η διακοπή του καπνίσματος για τα ζευγάρια

Στηρίζουν και ενθαρρύνουν ο ένας τον άλλον

Φίμωση και περιτομή

Η φίμωση αποτελεί μία εξαιρετική συχνή πάθηση που χαρακτηρίζεται από αδυναμία αποκάλυψης του ‘κεφαλιού’ του πέους που λέγεται βάλανος λόγω συνήθως ουλώδους στένωσης.…

Το τυρί που θεωρείται ότι προσφέρει μακροζωία

Τα τυριά αποτελούν για πολλούς ανθρώπους συνοδευτικά για το κυρίως πιάτο αλλά και ο ιδανικός συνδυασμός για ένα ποτό.

Καθαρά Δευτέρα: Το τραπέζι, οι παγίδες και οι… θερμίδες…

Τα «μυστικά» που πρέπει να γνωρίζετε ετοιμάζοντας το τραπέζι της Καθαράς Δευτέρας

Κρουστικά Κύματα

Η πλέον σύγχρονη θεραπεία για την στυτική δυσλειτουργία είναι εδώ!!!

Καταργούνται τα βιβλιάρια ασθενείας

Κατατέθηκε τροπολογία στη Βουλή

Τι σημαίνει αν δείτε λευκές ραβδώσεις στο κοτόπουλο

Το αγαπάμε για την υφή, την ποικιλία συνταγών και την γνώριμη γεύση του.

Κρουστικά κύματα: Η πλέον σύγχρονη θεραπεία είναι εδώ!

Σήμερα, η στυτική δυσλειτουργία αποτελεί, πλέον, το μεγαλύτερο και πιο συχνό πρόβλημα της σεξουαλικής ζωής του άνδρα. Το 52% των ανδρών μεταξύ 40-70 ετών εμφανίζουν κάποια…

7 tips για να μην κολλήσετε γρίπη

Πως θα «θωρακίσετε» τον οργανισμό σας και θα… κρατήσετε τον Η1Ν1 μακριά!

Θεραπεία Ζεύγους

Η θεραπεία ζεύγους αποτελεί μέρος του ευρύτερου πεδίου της οικογενειακής θεραπείας. Ονομάζεται θεραπεία ζεύγους, καθώς αφορά όλους τους τύπους συντροφικών σχέσεων,…

Όλες οι ειδήσεις σήμερα

Ροή Ειδήσεων








Social


Όλες οι ειδήσεις σήμερα
Εγγραφείτε δωρεάν στο Newsletter του Creteplus.gr και διαβάστε τις 10 σημαντικότερες ειδήσεις της εβδομάδας.
Δεν έχετε συμπληρώσει το email σας ή το email που δηλώσατε δεν είναι έγκυρο.