Διότι στην Ελλάδα (ίσως και αλλού) οι άνθρωποι συνήθως ενεργούμε κάτω από την πίεση της στιγμής, δηλαδή υπό την ισχυρή επίδραση του συναισθήματος, ενδιαφερόμενοι για την προσωρινή επίλυση του προβλήματος και αφήνοντας στη συνέχεια τα πράγματα στον «αυτόματο πιλότο», ενώ το ορθό είναι εμείς οι απλοί πολίτες, οι άνθρωποι που ζούμε στις δύσκολες συνθήκες και βιώνουμε με ένταση όλες τις συνέπειες από τις ποικίλες απεργίες (οι οποίες –ειρήσθω εν παρόδω- λαμβάνουν χώρα στις πλέον ακατάλληλες για το δημόσιο καλό περιόδους) να σκεφτόμαστε, θέτοντας ερωτήσεις κυρίως για το «πώς» και «γιατί», να εκφράζουμε τις απόψεις μας και να ασκούμε όποια πίεση μπορούμε και με όποιο τρόπο έχουμε στη διάθεσή μας προς τους έχοντες την ευθύνη της επίλυσης των προβλημάτων. Εκείνο που συμβαίνει συνήθως είναι να παρακολουθούμε περίπου απαθείς τα συμβαίνοντα και να αφήνουμε τα πράγματα να κυλούν με το ρυθμό που θέλουν οι δυναμικές μειοψηφίες. Η κοινωνία μας παρουσιάζει τα συμπτώματα μιας προϊούσας παθητικοποίησης ενώ και η έννοια του ενεργού πολίτη, αυτού δηλαδή που ενδιαφέρεται για τα κοινά,  έχει αλλοτριωθεί εντελώς. 

Αν αυτές οι διαπιστώσεις είναι ορθές, τότε ζούμε σε ένα κλίμα αρρωστημένο και σε μια δημοκρατία που υπάρχει και λειτουργεί όχι «έργω»αλλά»λόγω», δηλαδή όχι πραγματικά  αλλά μόνο φαινομενικά. Δημοκρατία θα πει πρωτίστως συμμετοχή του πολίτη στα ζητήματα που τον αφορούν. Η δημοκρατία υφίσταται όπου οι πολίτες ενδιαφέρονται για τα κοινά τόσο θεωρητικά, σκεπτόμενοι και εκφράζοντας τις σκέψεις και τις απόψεις τους, όσο και πρακτικά, διεκδικώντας τα δικαιώματά τους και εκπληρώνοντας τα καθήκοντά τους. Στις αληθινές δημοκρατίες, εκεί όπου τηρείται ο νόμος και υπάρχει ο αλληλοσεβασμός μεταξύ των πολιτών, το κοινό συμφέρον τίθεται πάντοτε υπεράνω του ατομικού συμφέροντος και το κράτος έχει την ευθύνη να λειτουργεί με  τρόπο που ούτε τον πολίτη θα εξουθενώνει ατομικά, με τυχόν στέρηση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών του,  ούτε και το δημόσιο συμφέρον θα απεμπολεί, για να εξυπηρετήσει ατομικά ή συντεχνιακά συμφέροντα. Από την άλλη μεριά, οι διάφορες συλλογικότητες στο πλαίσιο της δημοκρατίας οφείλουν να σταθμίζουν τα πράγματα και να σέβονται την πλειονότητα, δηλαδή το δημόσιο συμφέρον, αλλιώς εξευτελίζουν την ίδια τη δημοκρατία, στο πλαίσιο της οποίας κανένα μέρος της κοινωνίας δεν μπορεί να αποφασίζει έτσι, ώστε να θέτει σε κίνδυνο τη ζωή, την ελευθερία και την περιουσία άλλου μέρους της ίδιας κοινωνίας. 

Η απεργία των εργαζομένων στην καθαριότητα, για να έλθουμε στο θέμα, ανέδειξε με τον πιο τρανό τρόπο ότι μικρές, δυναμικές ομάδες, που με κάποιο τρόπο μπορούν να ασκήσουν πίεση για να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους, πολύ εύκολα πετούν τη δημοκρατία στα «σκουπίδια». Η δημοκρατία στις περιπτώσεις αυτές γίνεται κυριολεκτικά άθυρμα στα χέρια τους, καθώς δυστυχώς παίζουν «εν ου παικτοίς». Αυτού του είδους οι παρενέργειες αποδεικνύουν ότι η δημοκρατία, το πιο ανθρώπινο πολίτευμα, αυτό στο οποίο ο άνθρωπος μπορεί να  ανελιχθεί και να πραγματώσει ελεύθερα τον εαυτό του, δεν είναι πάντοτε σε θέση να προσφέρει σε όλους τις ίδιες ελευθερίες, τα ίδια δικαιώματα, την ίδια αξιοπρέπεια, πράγμα που αφήνει ανοιχτό το πεδίο για διεκδικήσεις με ακραίους τρόπους και σε βάρος του κοινού συμφέροντος. Συγκρούεται εδώ η δημοκρατία με τον εαυτό της. Διότι αφενός είναι υποχρεωμένη να σεβαστεί το δικαίωμα των ομάδων να διεκδικούν το συμφέρον τους και να εξασφαλίζουν μια αξιοπρεπή ζωή για τα μέλη τους και, αφετέρου, πρέπει να εξασφαλίσει την υγεία, την ελευθερία και την  περιουσία του συνόλου των πολιτών. Η δημοκρατία, στην περίπτωση αυτή, ζει μια εσωτερική αντίφαση, μια αντίφαση που αφορά την ίδια τη δομή της, βρίσκεται δηλαδή σε αμηχανία μπροστά σε φαινόμενα, όπου πρέπει το συμφέρον των πολλών να εναρμονιστεί με το συμφέρον των ατόμων ή μικρών ομάδων.

Ωστόσο, λέμε και επαναλαμβάνουμε, κάθε φορά που βρισκόμαστε μπροστά σε δύσκολα φαινόμενα, πως στη δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα. Πράγματι, η δημοκρατία μπορεί να λύνει τα προβλήματα, ακόμη κι αυτά που δημιουργούνται εκ της ιδίας της δομής της. Στα μη δημοκρατικά καθεστώτα τέτοιου είδους προβλήματα λύνονται, βέβαια, πολύ εύκολα, απλώς επειδή…δεν υπάρχουν. Και δεν υπάρχουν, διότι δεν υπάρχει η ελευθερία της έκφρασης και της διεκδίκησης δικαιωμάτων, αφού δικαιώματα δεν υφίστανται (η έννοια του δικαιώματος είναι ως γνωστόν δημοκρατική κατάκτηση). Επομένως, στη δημοκρατία υπάρχουν κάποιες «αρχές», υπάρχουν θεσμοί και κανόνες, υπάρχει η αγωγή προς την ελευθερία και τη διαχείρισή της από τους πολίτες έτσι, ώστε τελικώς να εξευρίσκονται οι λύσεις. 

Θα έλεγα ότι πρώτα-πρώτα το κράτος οφείλει να σέβεται και να τηρεί απόλυτα τους νόμους και τις αποφάσεις του, όπως και τις αποφάσεις της δικαστικής εξουσίας. Ένα ευνομούμενο κράτος κάνει ξεκάθαρο εξαρχής ότι οι δημοκρατικοί νόμοι είναι απόλυτα σεβαστοί και πως κανείς, ούτε πρόσωπο ούτε ομάδα, δεν μπορεί να είναι υπεράνω. Το κράτος δεν μπορεί να επαμφοτερίζει και να λοξοκοιτάζει πότε από τη μια και πότε από την άλλη. Βέβαια, για να συμβεί αυτό, το κράτος πρέπει να είναι πάνω από τα κόμματα, επειδή το κομματικό κράτος λειτουργεί στις παρυφές της νομιμότητας, προσπαθώντας να τα έχει καλά με όλους, για να μη χάσει ψηφοφόρους. Εκείνο που οφείλει να κάνει το κράτος είναι να εξασφαλίζει όρους και συνθήκες εργασίας για όλους και όχι να «παίζει» με τη δυστυχία των ανθρώπων, δίνοντας ψευδείς υποσχέσεις στους πάντες ή αφήνοντας τα πράγματα στο ημίφως μιας μελλοντικής διευθετήσεως των προβλημάτων. Από την άλλη, οι ομάδες οφείλουν να καταλάβουν πως είναι ορθό να διεκδικούν, όχι όμως σε βάρος της νομιμότητας και του συμφέροντος του συνόλου του λαού. Δεν μπορεί κανείς να διεκδικεί μια θέση, από τη στιγμή που έχει υπογράψει μια συγκεκριμένη σύμβαση, διότι τότε δρα σε βάρος της νομιμότητας, αναιρεί την ίδια την υπογραφή του και εντέλει την ίδια την ισονομία. Τέλος, οι πολίτες ας καταλάβουν ότι η δημοκρατία είναι και δική τους ευθύνη και ότι δεν είναι δημοκράτης μόνο εκείνος που ψηφίζει μια φορά στα τέσσερα (;) χρόνια. Δημοκρατία θα πει ευθύνη και αληθινός πολίτης είναι μόνο εκείνος που γνωρίζει και αναλαμβάνει τις ευθύνες του. Αυτό όμως είναι ζήτημα παιδείας και αληθινής καλλιέργειας, ένα πεδίο στο οποίο, δυστυχώς, ως λαός υστερούμε και θα πρέπει να το παραδεχτούμε. Η αυτογνωσία είναι η αρχή της αφύπνισης. Αλλιώς θα είμαστε σαν τους «κοιμωμένους»του Ηρακλείτου, στραμμένοι ο καθένας στον κόσμο του, στο ατομικό συμφέρον του. Έτσι όμως ας αποχαιρετήσουμε τη δημοκρατία που χάνουμε…ας την αφήσουμε στα σκουπίδια της αδιαφορίας μας. 

Γιάννης Γ. Τσερεβελάκης