Το Σάββατο του Λαζάρου, όπως είναι γνωστό, πήρε το όνομα αυτό από τον Λάζαρο, τον οποίο ο Χριστός ανέστησε τέσσερις μέρες μετά το θάνατό του. Ο Λάζαρος στη συνείδηση του λαού είναι μια συμπαθής μορφή, προφανώς συνδεόμενος και με το φτωχό  Λάζαρο της παραβολής «του πλουσίου και του Λαζάρου», ο οποίος υπέφερε σ’ αυτή τη ζωή, αλλά δικαιώθηκε στην άλλη, σε αντίθεση με τον πλούσιο που βασανιζόταν στην Κόλαση. Ο θάνατος του Λαζάρου και η ανάστασή του από το Χριστό έδωσε στη λαϊκή φαντασία τη δυνατότητα να πλάσει αφηγήσεις για τις αναμνήσεις του από όσα  είδε και άκουσε στο χώρο των νεκρών, κάτι που προξενούσε στην ψυχή του λαϊκού ανθρώπου φόβο αλλά και γοητεία ταυτόχρονα. Σύμφωνα με ένα σχετικό τροπάριο (ψάλλεται την Τετάρτη πριν από την Κυριακή των Βαΐων), κατά τις τέσσερις μέρες που έμεινε ο Λάζαρος στον τάφο, είδε τους από καταβολής κόσμου νεκρούς, τα «ξένα δείματα» (παράξενα και φοβερά πράγματα) και το αναρίθμητο πλήθος των νεκρών που ήταν δέσμιοι του Άδη. Γι’ αυτό και ο λαός φαντάστηκε το Λάζαρο αγέλαστο μετά την ανάστασή του. Σύμφωνα με μια παράδοση, «σ’ όλη τη δεύτερη ζωή του δε γέλασε ποτέ και μόνο μια φορά χαμογέλασε, σαν είδε στο παζάρι ένα χωρικό να κλέβει με τρόπο μια στάμνα απ’ το σταμνά κι ύστερα να κόβει λάσπη. –Βρε τον ταλαίπωρο, λέει χαμογελώντας ο Λάζαρος. Για δες τον πώς φεύγει με το κλεμμένο σταμνί. Τό  ‘να χώμα κλέβει τα’ άλλο. Μα δεν είναι να γελούν κι πικραμένοι;» (Γεωργίου Μέγα, Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας, Αθήναι 1963, σ. 140).  Στην Κρήτη τα παιδιά κρατούσαμε ένα «βαγί» στολισμένο με λουλούδια, γυρίζαμε το χωριό, από σπίτι σε σπίτι, και ψάλλαμε το «Λάζαρο», δηλαδή το τραγούδι που αφηγούνταν όλη την ιστορία του θανάτου και της ανάστασης του Λαζάρου (χρησιμοποιώ α΄ πληθυντικό πρόσωπο, επειδή κι ο γράφων ως παιδί τραγουδούσα το «Λάζαρο»).

Για την Εκκλησία, ωστόσο, η ανάσταση του Λαζάρου έχει μια άλλη, βαθύτερη, σημασία. Αποτελεί το προανάκρουσμα και τη βεβαίωση της Ανάστασης του ίδιου του Χριστού αλλά και ανάστασης όλων των ανθρώπων: «Τὴν κοινὴν ἀνάστασιν πρὸ τοῦ σοῦ πάθους πιστούμενος,ἐεκ νεκρῶν ἤγειρας τὸν Λάζαρον, Χριστέ ὁ Θεός», ψάλλει ο υμνωδός. Και αλλού: «Κύριε, πιστῶσαι θέλων τοὺς μαθητάς σου, τὴν ἐκ νεκρῶν σου ἔγερσιν, ἐν τῷ μνήματι Λαζάρου παραγέγονας…». Θα λέγαμε ότι η ανάσταση του Λαζάρου προετοιμάζει και ενισχύει τους πιστούς, παρέχοντάς τους τη βεβαιότητα, λίγο πριν από το Θείο Πάθος, ότι ο Χριστός, που θα Τον δουν να προδίδεται, να συλλαμβάνεται σαν κακούργος, να εμπαίζεται και να θανατώνεται στο σταυρό, είναι ο κύριος της ζωής και του θανάτου, θα βεβαιωθούν ότι το κακό και ο θάνατος φαινομενικά μόνο είναι νικητές και θα πιστέψουν ότι ο μόνος αληθινός νικητής κατά του θανάτου είναι ο Χριστός.

Προσεγγίζοντας την αφήγηση του γεγονότος της ανάστασης του Λαζάρου από τον  ευαγγελιστή Ιωάννη (κεφ. 11), διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν τρία  δρώντα πρόσωπα: ο Ιησούς, οι δυο αδελφές Μάρθα και Μαρία, που λειτουργούν σχεδόν ταυτόσημα, και οι Ιουδαίοι, ο ανώνυμος όχλος. Ο Χριστός παρουσιάζεται από τον ευαγγελιστή ως ο τέλειος Θεάνθρωπος: γνωρίζει το θάνατο του Λαζάρου, προτού Του ανακοινωθεί, δηλώνει ότι είναι η ανάσταση και η ζωή και ανασταίνει τελικά το Λάζαρο που είχε πεθάνει προ τεσσάρων ημερών· από την άλλη, δείχνει την αγάπη του σαν καθημερινός άνθρωπος προς το Λάζαρο, τη Μάρθα και τη Μαρία, ταράζεται και λυπάται βλέποντας τις δυο αδελφές να θρηνούν και, τέλος, δακρύζει, όταν η Μαρία Τον καλεί να πάει και να δει από κοντά τον τάφο του Λαζάρου. Ο Χριστός είναι το κυριαρχούν πρόσωπο, ομιλεί και πράττει με τη βεβαιότητα και την αυθεντία που Του δίνει η θεότητά Του, πορεύεται προς τη Βηθανία όχι απλώς για να αναστήσει το φίλο Του, αλλά για να αποκαλύψει μέσα από αυτό το θαύμα  της ανάστασης τη δόξα του Θεού (Ιωάν. 11, 4). Κι όταν οι δυο αδελφές εκφράζουν το παράπονό τους, επειδή ο Χριστός, παρότι Τον ειδοποίησαν, δεν έσπευσε να αποτρέψει το θάνατο του φίλου, Εκείνος τους υπενθυμίζει πως Αυτός είναι η ανάσταση και η ζωή και, επομένως, όποιος πιστεύει σ’ Αυτόν «κἄν ἀποθάνῃ, ζήσεται» και «οὐ μὴ αποθάνῃ εἰς τὸν αἰῶνα» (Ιωάν. 11, 25-26).

Από την άλλη μεριά, οι δυο αδελφές είναι τα πρόσωπα που βιώνουν με μεγάλη ένταση και πόνο το θάνατο του αδελφού τους. Πιστεύουν στη δύναμη και την αγάπη του Χριστού προς τις ίδιες και το Λάζαρο και για το λόγο αυτό εκφράζουν το παράπονό τους, όταν ο Χριστός έρχεται «κατόπιν εορτής», όταν δηλαδή ο Λάζαρος έχει πεθάνει ήδη. Οι δυο γυναίκες βρίσκονται σ’ ένα μεταίχμιο: το βλέμμα τους στρέφεται από τη μια στον τάφο του Λαζάρου και από την άλλη στο Χριστό, από τη μια στο τετελεσμένο γεγονός του θανάτου και από την άλλη στην ελπίδα της ζωής. Η θέα του τάφου νικά την ελπίδα, ώσπου ο Χριστός λέει το «ἐγώ εἰμί ἡ άνάστασις καὶ ἡ ζωή» και ζητεί να Τον οδηγήσουν στον τάφο του φίλου Του. Το θαύμα θα γίνει, όταν οι γυναίκες εμπιστευθούν το Χριστό, πιστέψουν πως είναι «ο Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ὁ εἰς τὸν κόσμον ἐρχόμενος» (11. 27). Σε τροπάριο της Τετάρτης προ της Κυριακής των Βαΐων ο υμνωδός ερμηνεύει αυτή την αντιθετική εικόνα του θανάτου και της ζωής ως εξής: «διὸ αἱ σύγγονοι θρηνοῦσι πικρῶς προσβλέπουσαι τὸν τάφον αὐτοῦ, Χριστὸς δὲ ἥκει ζωῶσαι τὸν φίλον τὸν ἑαυτοῦ, τοῦ μίαν παρὰ πάντων ἐπιτελεῖσθαι συμφωνίαν». Η νίκη κατά του θανάτου και η συνάντηση των δύο κόσμων, ζώντων και τεθνεώτων, γίνεται για να υμνούν όλοι με μια φωνή και να δοξάζουν τον νικητή του θανάτου Ιησού Χριστό.

Το τρίτο πρόσωπο (συλλογικό αυτή τη φορά)  είναι, όπως είπαμε, οι ανώνυμοι Ιουδαίοι, αυτοί που ήλθαν να παρηγορήσουν τις δυο αδελφές για το θάνατο του αδελφού τους, μια εικόνα οικεία και σε μας σήμερα. Θρηνούν και συμπάσχουν κι εκείνοι μπροστά στο θέαμα του θρήνου και του κοπετού, συμμερίζονται τον πόνο των συνανθρώπων τους, όπως συμβαίνει σε όλες τις μικρές κοινωνίες. Ωστόσο, όταν είδαν την ταραχή και τα δάκρυα του Ιησού, μοιράστηκαν:  για τους περισσοτέρους τα δάκρυα ήταν η απόδειξη της μεγάλης  αγάπης του Ιησού προς το Λάζαρο, υπήρξαν όμως και κάποιοι που βρήκαν αφορμή για ψόγο: «Δεν μπορούσε αυτός, που άνοιξε τα μάτια του τυφλού, να κάνει κάτι, ώστε κι αυτός εδώ να μην πεθάνει;» (Ιωάν. 11, 37). Είναι σαν να έλεγαν: Τι αγάπη είναι αυτή, όταν αφήνεις το φίλο σου να πεθάνει, ενώ μπορείς να τον σώσεις; Η στάση του Χριστού είναι ίσως ακατανόητη για την ανθρώπινη ηθική, επειδή η λογική και ο τρόπος σκέψης του ανθρώπου είναι εντελώς διαφορετικά από τις βουλές του Θεού. Ο άνθρωπος βιάζεται, θέλει χειροπιαστά αποτελέσματα. Ο Θεός όμως δεν βιάζεται, αλλά χρησιμοποιεί τα πάντα, για να ανοίξει τα μάτια της ανθρώπινης ψυχής, ώστε να δει το αληθινό φως. Ιδού τα λόγια Του προς τους μαθητές Του: «Αν περπατάει κανείς τη νύχτα, σκοντάφτει, γιατί, βέβαια, το φως δεν βρίσκεται μέσα του»(11, 10). Οι Ιουδαίοι πίστευαν ότι κατέχουν το φως, ότι το φως βρίσκεται μέσα τους, γι’ αυτό μίλησαν έτσι. Όμως χωρίς  το αληθινό φως, τα πάντα είναι σκοτάδι. 

Ανοίγει η Μ. Εβδομάδα, η Εβδομάδα των Παθών του Χριστού. Και καθώς ολοκληρώθηκε η ψυχωφελής Τεσσαρακοστή και η προετοιμασία μας για τη βίωση των Παθών, με τη βεβαιότητα της Ανάστασης που μας υποσχέθηκε ο Χριστός ανασταίνοντας το Λάζαρο, ζητούμε «καὶ τὴν ἁγίαν ἑβδομάδα τοῦ Πάθους σου κατιδεῖν, Φιλάνθρωπε, τοῦ δοξάσαι ἐν αὐτῇ τὰ μεγαλεῖά σου, καὶ τήν ἄφατον δι' ἡμᾶς οἰκονομίαν σου, ὁμοφρόνως μελῳδοῦντες, Κύριε δόξα σοι».  

Γιάννης Γ. Τσερεβελάκης