ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ Αναρχικοί και μπολσεβίκοι στη Ρωσική Επανάσταση μτφρ.: Γιόλα Μπαλή, Γιάννης Ιωαννίδης, Ροζίνα Μπέρκνερ,  Μάκης Κορακιανίτης εκδ. Αλεξάνδρεια, σελ. 200

«Κάθε άνθρωπος με καλοσύνη, βαθιά μέσα του, είναι αναρχικός». Αυτή ήταν η εισαγωγική πρόταση του ιστορικού Πολ Αβριτς την ημέρα που το Queens College της Νέας Υόρκης τον συμπεριέλαβε μεταξύ των καθηγητών του. Ο συλλογικός τόμος «Αναρχικοί και μπολσεβίκοι στη Ρωσική Επανάσταση» παρουσιάζει ευσύνοπτα τον ιστορικό ρόλο που διαδραμάτισαν οι αναρχικοί και οι μπολσεβίκοι στη μακρά διαδικασία της Ρωσικής επανάστασης. Σύμφωνα με το δελτίο Τύπου αλλά και την ανάγνωσή μας, «τα πρώτα τρία κείμενα, γραμμένα από δύο ελευθεριακούς πανεπιστημιακούς ερευνητές (τον πολιτικό επιστήμονα Φρανκ Χάρισον και τον ιστορικό Πολ Αβριτς), εξιστορούν τις δραματικές εξελίξεις στις οποίες έλαβαν μέρος ποικίλες τάσεις και ρεύματα των Ρώσων αναρχικών, καθώς και το ιστορικό πλαίσιο εντός του οποίου αυτές έλαβαν χώρα. Τα υπόλοιπα δέκα κείμενα προέρχονται από εμβληματικές μορφές του διεθνούς αναρχικού κινήματος που έζησαν από τα μέσα τα αιματηρά γεγονότα».

Για τους αναγνώστες που δεν είναι μυημένοι στην αναρχική ιδεολογία ας πούμε κατ’ αρχάς ότι δεν υπάρχει τέτοια. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον αναφέρεται κυρίως ως αναρχική ή ελευθεριακή κουλτούρα, αφού ο μοναδικός κοινός τόπος όπου συναντώνται όλοι οι αναρχικοί του κόσμου τούτου είναι η απόρριψη της οποιασδήποτε κρατικής οντότητας, επειδή το κράτος σημαίνει a priori ότι δημιουργεί ανισότητες, εκμεταλλεύεται και καταπιέζει το άτομο. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι αναρχικοί συνιστούν ένα παράδοξο ενσάρκωσης αντικαντιανού υποκειμένου, αφού την ίδια στιγμή που πιστεύουν στην ατομικότητα αρνούνται οποιοδήποτε σύστημα κανόνων θα συνείχε τα άτομα σε κοινωνία ελεύθερων ανθρώπων. Οπως το θέτει ο Αβριτς, «δεν είναι τίποτα περισσότερο από προσανατολισμός – οι αναρχικοί δεν έχουν κοινό σύστημα. Μπορεί να είναι ατομικιστές, συνδικαλιστές, τρομοκράτες ή πασιφιστές».

Τον Φεβρουάριο του 1917, όταν ξέσπασε η εξέγερση στην Αγία Πετρούπολη, οι αναρχικοί υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό την επαλήθευση των «πατερικών» κειμένων (Μπακούνιν) και κάθε σχετικής προφητείας για μια κοινωνική επανάσταση που θα σάρωνε το τσαρικό καθεστώς και θα απελευθέρωνε τις δυνάμεις των ανθρώπων δημιουργώντας κομμούνες ισότητας «σύμφωνες με την εξιδανικευμένη εικόνα της Παρισινής Κομμούνας του 1871, ένα γεγονός καθαγιασμένο στους αναρχικούς θρύλους», όπως το περιγράφει και πάλι ο Αβριτς.

Δεν θα θέλαμε να κουράσουμε τους αναγνώστες με το «παιχνίδι» της σπηλιάς του Μινώταυρου, όπως θα μπορούσε να ονομαστεί μια ξενάγηση στις τάσεις του αναρχισμού. Ας πούμε μόνον ότι χωρίζονταν σε τρεις βασικές κατηγορίες: τους αναρχοκομμουνιστές που εμπνέονταν από τον Μπακούνιν και τον Κροπότκιν και οραματίζονταν μια ελεύθερη ομοσπονδία κοινοτήτων, όπου καθένας θα αμειβόταν σύμφωνα με τις ανάγκες του. Τους αναρχοσυνδικαλιστές, των οποίων οι ελπίδες ακουμπούσαν στις εργοστασιακές επιτροπές θεωρώντας ότι αυτές ενσάρκωναν τους πυρήνες της μελλοντικής ελευθεριακής κοινωνίας, και τους αναρχοατομικιστές, εμπνεόμενους από τον Νίτσε και τον Μαξ Στίρνερ («Ο μοναδικός και η ιδιοκτησία του», εκδ. Θύραθεν), οι οποίοι απέρριπταν τόσο τις αγροτικές κοινότητες των αναρχοκομμουνιστών όσο και τις εργατικές οργανώσεις των συνδικαλιστών.

Η ρήξη

Τι έγινε όμως μετά τον Οκτωβρίου του ’17 και μέχρι το τέλος (;) του εμφυλίου το 1921; Οι αναρχικοί ονειρεύονταν και πολεμούσαν, ενώ οι ορθόδοξοι (ας τους ονομάσουμε έτσι χάριν ευκολίας) λενινιστές, του Λένιν συμπεριλαμβανομένου, απλώς κατελάμβαναν το ήδη υπάρχον κράτος διορίζοντας τους δικούς τους. Οι αναρχικοί προσπαθούσαν να βρουν μια βάση δικαίου θεωρώντας ότι μοιράζονται μαζί τους το όραμα μιας ελευθεριακής κοινωνίας, αφού έτσι υπόσχονταν οι κομμουνιστές –όπου και όποτε τους βόλευε– ενώ ο Λένιν υπέγραφε τη Συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόσφσκ, η οποία παρέδιδε στους Γερμανούς έξι δισ. χρυσά μάρκα και γενικώς στις κεντρικές δυνάμεις το 1/4 των εδαφών της τσαρικής αυτοκρατορίας, το 1/10 των πλουτοπαραγωγικών πηγών, ανθρακωρυχείων κ.λπ. και πολλά άλλα. Η προτεραιότητα ήταν η εγκαθίδρυση του νέου καθεστώτος και όχι βέβαια τα όνειρα των αναρχικών.

Υστερα από πολλούς φόνους, κατατρεγμούς και εξαπατήσεις οι μεν είχαν καταλάβει –επιτέλους– πού το πήγαινε ο Λένιν και οι δε ότι είχε έρθει οριστικά η στιγμή να ξεφορτωθούν τους πρώην συμμάχους τους, αφού όχι απλώς δεν ήταν πλέον χρήσιμοι, αλλά επιπροσθέτως ήταν κι ενοχλητικοί…