Το ένα ξεκάθαρο πλεονέκτημα για τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα ήταν να ενώσει το κόμμα του, τον ΣΥΡΙΖΑ, στον οποίο όσο προχωρούσαν οι διαπραγματεύσεις μεγάλωνε η ανησυχία. Μέσα σε μια νύχτα, σταθεροποίησε την πολιτική του βάση και ενδυνάμωσε τη θέση του μέσα σε αυτό. Ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν ξανά στην αγαπημένη του θέση: αυτή της αντιπολίτευσης ενάντια στο παγκόσμιο γίγνεσθαι.  

Αλλά τι έκανε αυτό για τη χώρα σαν σύνολο; Το ότι το Σύνταγμα απαγορεύει δημοψηφίσματα πάνω σε δημοσιονομικά θέματα ίσως είναι απλά μια νομική ορθότητα αλλά υπογραμμίζει την εξαιρετικά υπεροπτική στάση της κυβέρνησης έναντι των υπαρχόντων πολιτικών θεσμών. Μιλάει για την βούληση του λαού αλλά δείχνει μια ανησυχητική αδιαφορία για τα δημοκρατικά όργανα και τις διαδικασίες που λέει ότι προστατεύει.

Ο κ. Τσίπρας ζήτησε από τους Έλληνες να ψηφίσουν πάνω σε ένα πρόγραμμα διάσωσης που έχει ήδη λήξει και έχει κάνει ξεκάθαρη την επιθυμία του για ένα αποτέλεσμα, όπου θα υπερισχύσει η ψήφος στο ‘ΟΧΙ’. Το μόνο λογικό συμπέρασμα, παρόλο που το αρνείται, είναι ότι επιθυμεί η Ελλάδα να εγκαταλείψει το Ευρώ. Το αρνείται επειδή γνωρίζει ότι αυτό θα ήταν μη δημοφιλές και ένας τεράστιος τζόγος.

Πιστεύει ότι μια ψήφος στο ‘ΟΧΙ’ θα του επέτρεπε να επιστρέψει στην διαπραγμάτευση στις Βρυξέλλες από θέση ισχύος. Αυτό αποκαλύπτει μία πεισματική άρνηση να αντιμετωπίσει τα γεγονότα, η οποία είναι συνώνυμη με ένα είδος "μαγικής σκέψης".
Άλλωστε, η Ελλάδα δεν είναι η μόνη χώρα με ψηφοφόρους και κάθε ένας από τους συναδέλφους του κ. Τσίπρα, τους Ευρωπαίους πρωθυπουργούς, έχει την δική του λαϊκή εντολή.  Θα αψηφήσουν την θέληση των ψηφοφόρων και θα υπαναχωρήσουν για να σωθεί το Ευρώ; Σχεδόν σίγουρα όχι στον κ. Τσίπρα, δεδομένου ότι η εμπιστοσύνη τους έχει εξατμιστεί τους τελευταίους πέντε μήνες. Ότι κι αν πουν, το πιθανό τελικό αποτέλεσμα μίας επικράτησης του ‘ΟΧΙ’ είναι γι’ αυτό τον λόγο η επιστροφή στην δραχμή.

Αν το εκλογικό σώμα ψηφίσει ‘ΝΑΙ’, το πιθανό αποτέλεσμα θα είναι κι άλλη πολιτική αβεβαιότητα και νέες εκλογές. Τουλάχιστον η αποχή αναγνωρίζει σιωπηλά την ματαιότητα του όλου εγχειρήματος.

Αυτό που ο κ. Τσίπρας είχε βασικά αγνοήσει είναι η μεγάλη αδυναμία της Ελλάδας. Από τη μία είναι αδύναμη όπως κάθε μικρή χώρα, με περιορισμένη δυνατότητα να επηρεάσει τους κανόνες της διεθνούς σκηνής. Αλλά έχει και τις επιπρόσθετες αδυναμίες μιας δυσλειτουργικής οικονομίας και ένα τεράστιο χρέος.

Η απάντηση του ΣΥΡΙΖΑ σε αυτό έχει υπάρξει σχιζοφρενική. Του αρέσει να τονίζει τα προβλήματα της χώρας πετροβολώντας ισχυρούς κακούς του παρασκηνίου - τους ντόπιους ολιγάρχες, τους διεθνείς τραπεζίτης και επίσης την Γερμανία. (Μια φορά κι έναν καιρό, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής βρίσκονταν στην κορυφή αυτής της λίστας, αλλά σήμερα αναφέρονται όλο και λιγότερο πια.)

Αλλά την ίδια στιγμή, το κόμμα θυμίζει την πιθανή δύναμη που έχουν οι αδέσμευτοι  άνθρωποι, το άλμα σε μία γνήσια κυριαρχία που γίνεται με την πρωτοπορία σε μία παγκόσμια επανάσταση ενάντια στη λιτότητα. Και, αποτυχούσης αυτής - μια φράση που ακούγεται ολοένα και συχνότερα στην Αθήνα τους τελευταίους μήνες - υπάρχει συζήτηση μιας κάποιου είδους ομαδικής αυτοκτονίας, σαν αυτές που έκαναν οι Έλληνες όταν ανατινάζονταν οι ίδιοι για να μην παραδοθούν στους Τούρκους δύο αιώνες πριν.

Αυτή η ρητορική δεν εμφανίστηκε από το πουθενά. Πηγάζει από το περιβάλλον που σημάδεψε τον κ. Τσίπρα μεγαλώνοντας στα χρόνια μετά την επταετή δικτατορία που που τελείωσε το 1974. Μία φοιτητική κουλτούρα άνθισε τις επόμενες δεκαετίες που υπερτίμησε τον ακτιβισμό και είδε μία επαναστατική προοπτική σε κάθε σχολική κατάληψη. Ήταν πιασμένη, με γνώσεις Μαρξιστικής θεωρίας, με μεγάλη λειτουργικότητα και κομματικοποίηση. Ξοδεύτηκε πολύ ώρα σε συναντήσεις για συζητήσεις των δημοκρατικών συνεπειών των πάντων, από τις καντίνες μέχρι τους διορισμούς των καθηγητών. Οι ηγέτες των φοιτητών είχαν εμμονή με την ιστορία της γερμανικής κατοχής, καταβρόχθιζαν τα απομνημονεύματα των ηρώων της κατοχής και ονειρεύονταν έναν αγώνα αντάξιο των τελευταίων.

Κάποιοι από αυτούς τους ακτιβιστές παρέμειναν στην πολιτική μέσα σε κόμματα, ένας μικρότερος αριθμός ίδρυσε αναρχικές ομάδες και μια χούφτα από αυτούς φλέρταραν με την επαναστατική βία. Πολλοί συνέβαλαν σημαντικά ώστε να ανθίσει πραγματικά το πολιτιστικό και διανοητικό περιβάλλον που έχει εμφανίστηκε στην Ελλάδα τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Οι περισσότεροι πήραν πτυχίο, βρήκαν δουλειές, έκαναν οικογένειες. Kαι κάποιοι είναι σήμερα στην κυβέρνηση.
Έχοντας δώσει στους ψηφοφόρους υποσχέσεις που δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν, ο κ. Τσίπρας και οι συνάδελφοί του παρουσιάζουν αυτή τη στιγμή σαν την ηρωική στιγμή της γενιάς του. Ο «μπολσεβικισμός» συνετρίβη, η ελληνική αριστερά ηττήθηκε στον εμφύλιο, ωστόσο η ελπίδα του ΣΥΡΙΖΑ ήταν ότι ίσως θα μπορούσε να οδηγήσει τη χώρα σε μία νέα επαναστατική νίκη, πετυχαίνοντας ένα αποφασιστικό χτύπημα ενάντια στο διεθνές κεφάλαιο.  

Δεν θα στοιχημάτιζα σε αυτό

Η τελευταία φορά που η Ελλάδα αποκήρυξε το χρέος της ήταν το 1932: ακολούθησε μία βραχυπρόθεσμη ανάκαμψη, η οποία ήδη εξασθενούσε όταν άρχισε ο Β’ παγκόσμιος πόλεμος. Η αποκήρυξη του χρέους τότε ήταν μια θετική κίνηση επειδή το ίδιο έκανε όλος ο κόσμος και το πραγματικό κόστος μιας χρεοκοπίας ήταν χαμηλό. Αυτή τη φορά η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική. Οι συνέπειες και τα κόστη θα ήταν πολύ μεγαλύτερα, η προοπτική για μία ανάπτυξη που θα προκληθεί εσωτερικά πολύ λιγότερες, και πολλά από τα πλεονεκτήματα που συνδέονται με την Ευρώπη - η Ελλάδα είναι ένας θελκτικός προορισμός για ξένες επενδύσεις, δεδομένης της γεωπολιτικής της θέσης και την μεταλλαγή της των αξιών που υιοθετήθηκαν με το άνοιγμα μιας επί 40 έτη κλειστής κοινωνίας - θα τεθούν σε κίνδυνο.

Χάρη σε αυτό το απερίσκεπτο δημοψήφισμα, η Ελλάδα αντιμετωπίζει μεγάλη αναταραχή που θα δοκιμάσει τους δημοκρατικούς θεσμούς που θεσπίστηκαν το 1974. Η χώρα δεν χρειάζεται να επιστρέψει στις χειρότερες υπερβολές του φοιτητικού κινήματος. Ακόμη λιγότερο δεν χρειάζεται την εμπρηστική ρητορική του βίαιου αγώνα, της εθνικής καταστροφής και του εμφυλίου πολέμου που ήδη βρίσκεται στην ατμόσφαιρα. Η λογική μπορεί ακόμη να υπερισχύσει και μία ψήφος στο ‘ΝΑΙ’ την Κυριακή ίσως τελικά να οδηγήσει στην δημιουργία μίας κυβέρνησης εθνικής ενότητας που έλειψε από την χώρα από τότε που ξεκίνησε η κρίση. Αν όχι, μεγαλύτερη πολιτική πόλωση και ένα μέλλον κλιμακούμενης εξαθλίωσης στην περιφέρεια της Ευρώπης, καραδοκούν.

Ο Mark Mazower είναι καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιου Columbia.

iefimerida.gr