Το χαρακτηριστικό του σχήμα της "σαίτας" υιοθετήθηκε μ' ενθουσιασμό από τους Κρητικούς και αντιστάθηκε στο πέρασμα του χρόνου.

Φωτιά, αμόνι, ατσάλι, σφυρί, πένσες με μακρύς βραχίονες και η δεξιοτεχνία του μαχαιροποιού είναι τα απαραίτητα στοιχεία για την κατασκευή του Κρητικού μαχαιριού. Η ατσάλινη λεπίδα του είναι γεροδεμένη κι έχει μία μόνο κόψη, ενώ η αντίθετη προς την κόψη πλευρά, η "ράχη" του μαχαιριού, είναι επίπεδη, ισχυροποιημένη προς τη βάση της και λεπταίνει σταδιακά όσο πλησιάζει προς την άκρη για να καταλήξει σε μία οξύτατη αιχμή.

Το σχήμα της λεπίδας είναι ευθύ, η πλευρά της κόψης λίγο πριν το τέλος της λεπίδας γίνεται έντονα κυρτή και καταλήγει στην αιχμή, η οποία έχει μια ελαφριά κλίση προς τα επάνω. Το μήκος της λεπίδας ποικίλει. Κατά τα μέσα του 19ου αιώνα οι Κρητικοί μαχαιροποιοί κατασκεύαζαν υπερμεγέθη μαχαίρια, το μήκος των οποίων έφτανε μέχρι και τα 0,80 εκ. του μέτρου. Οι τεράστιες αυτές μαχαίρες μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και ως σπάθες.

Η κατασκευαστική ιδιομορφία της αιχμής του Κρητικού μαχαιριού, έχει ως αποτέλεσμα να του προσδίνει μεγάλη διατρητική ικανότητα.

Η λαβή του Κρητικού μαχαιριού ονομάζεται "μανίκα". Το σχήμα της είναι ποικιλόμορφο. Τρεις όμως είναι οι επικρατέστεροι τύποι. Στον έναν το τελείωμα της λαβής θυμίζει ράμφος πουλιού, στον άλλον η λαβή έχει το τελείωμα που είχαν τα ναυτικά γιαταγάνια το 18ο και 19ο αιώνα και στον τρίτο, τον κλασικό Κρητικό τύπο, το τελείωμα της λαβής σχηματίζει " V ".

Αυτό το σχήμα " V " της λαβής είναι το πλέον διαδεδομένο κι εμφανίζεται μόνο στα Κρητικά μαχαίρια, χαρίζοντας τους τυπολογικά μια σχηματική μοναδικότητα, αφού σε κανέναν άλλον τόπο πάνω στον πλανήτη δεν κατασκευάζουν μαχαίρια με τέτοια λαβή.

Η ιδιόμορφη αυτή λαβή είναι κατασκευασμένη πάντοτε από ζωική ύλη, κέρατο ή κόκαλο, ενώ στα πολυτελέστερα από τα Κρητικά μαχαίρια είναι κατασκευασμένη από ελεφαντόδοντο. Όσες λαβές δεν είναι φιλοτεχνημένες από το πολύτιμο αυτό υλικό, είναι κατασκευασμένες από λευκό κόκαλο, προερχόμενο κυρίως από βοδινά πόδια, το οποίο οι μαχαιροποιοί και σήμερα ακόμη, βράζουν με νερό, στάχτη και ασβέστη για πέντε περίπου ώρες, ακριβώς όπως έκαναν και πριν δύο αιώνες, για ν' αποκτήσει μία λαμπερή λευκότητα κι ύστερα το λειαίνουν πριν το χρησιμοποιήσουν.

Σπανιότερα όμως τα μαχαίρια είχαν σκουρόχρωμες λαβές, κατασκευασμένες από κέρατο. Τα πολυάριθμα κοπάδια αιγοπροβάτων της Κρήτης και τα γεροδεμένα κέρατα των βουβαλιών της, προσφέρουν ακόμη και σήμερα άφθονη την πρώτη ύλη για τις κεράτινες λαβές των μαχαιριών, ενώ σπανιότερα συναντώνται λαβές ακόμη και από τα κέρατα των αγριοκάτσικων του νησιού, περισσότερο γνωστών ως κρι - κρι.

Τα πλέον γερά και ανθεκτικά για λαβές κέρατα, είναι εκείνα του κριαριού και του τράγου. Από τα κριαρίσια προτιμούν τα "χρυσαφένια με νερά", ενώ τα βουβαλίσια κέρατα είναι περισσότερο στιλπνά και λαμπερά, αλλά υπόκεινται σε φθορά ταχύτερα απ' ότι τα τραγίσια κέρατα.

Τα μαχαίρια με τις σκουρόχρωμες κεράτινες λαβές ονομάζονται "μαυρομάνικα". Κάθε ένα κόκαλο ή κέρατο αρκεί για μία μόνο λαβή.

Μεγάλη αισθητκή αξία παρουσιάζουν τα αργυρά "φουκάρια", οι θήκες των "ασημωτών" μαχαιριών. Τα αντικείμενα αυτά συγκεντρώνουν επάνω τους τη ξεχωριστή αρτιότητα της τέχνης των Κρητικών αργυροχόων, καθώς και την ιδιόμορφη καλλιτεχνική τους έκφραση, η οποία εκδηλώνεται έντονα και εκφραστικά πάνω στις κυλινδρικές επιφάνειες των αργυρών θηκών των μαχαιριών.

Γυναίκες της Κρήτης και Κρητικό Μαχαίρι

Το Κρητικό μαχαίρι δεν ήταν αποκλειστικό αντρικό προνόμιο. Στην παρακάτω φωτογραφία του 1928 τραβηγμένη από την NELLY, διακρίνεται στη μέση της νέας η άσπρη - από ελεφαντόδοντο- λαβή από το "αργυρομπουνιαλάκι" της, μικρό σε μέγεθος μαχαίρι που ήταν όπλο μαζί και κόσμημα.

Κρητικό Μαχαίρι και Μαγικές Τελετές

Το Κρητικό μαχαίρι χρησιμοποιήθηκε σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής ζωής των Κρητικών, ακόμα και σε μαγικές τελετές. Την πρακτική της χάραξης του μαγικού κύκλου με μαυρομάνικο μαχαίρι ασκούσαν οι μάγοι του νησιού, κυρίως σε μια μαγοδαιμονική συνάντηση, η οποία ονομαζόταν "νταβέτι".

Σύμφωνα με το explorecrete.com την πιο χαρακτηριστική περιγραφή για τη χάραξη του μαγικού κύκλου με μαυρομάνικο μαχαίρι στην Κρήτη, με σκοπό την επίτευξη μαγικού σκοπού, μας τη δίνει ο Νικόλαος Πολίτης, περιγράφοντας τη διδασκαλία του λυράρη, από τις Νεράιδες, για να παίζει με δεξιοτεχνία τη λύρα του:

Όποιος θέλει να μάθει να παίζει καλά λύρα πηγαίνει μεσάνυχτα σε ένα έρημο σταυροδρόμι, κ' εκεί χαράζει κάτω στη γη με μαυρομάνικο μαχαίρι ένα γύρο, μπαίνει μέσα, κάθεται και παίζει. Σε λίγο έρχονται ολούθε οι Νεράιδες και τον τριγυρνούν. Ο σκοπός τους δεν είναι καλός, θέλουν να τον πατάξουν. Μα αφού δεν μπορούν να μπουν στον
κύκλο που είναι χαραγμένος με μαυρο¬μάνικο μαχαίρι, κοιτάζουν με κάθε τρόπο να τον ξεπλανέψουν και να τον τραβήξουν έξω.

Του λένε γλυκά λόγια, όμορφα τραγούδια και του κάνουν χίλια - δύο τσακίσματα, μα εκείνος αν είναι φρόνιμος πρέπει να εξακολουθεί να παίζει ατάραχος λύρα χωρίς να βγει από τον κύκλο.

Αφού δεν τα καταφέρουν τον καλούν να βγει από τον κύκλο για να τον μάθουν να παίζει καλύτερα λύρα. Εκείνος τίποτα. Τότε του ζητούν τη λύρα. Ο λυράρης τη δίνει, φυλάγεται όμως να μη βγει έξω από τον κύκλο το χέρι ή άλλο μέρος του σώματος, γιατί του κόβεται ή ζουρλαίνεται.

Τότε αρχίζει μία νεράιδα να παίζει με πολύ τέχνη και στη συνέχεια του επιστρέφουν τη λύρα με την ελπίδα ότι θα πειστεί να βγει από τον κύκλο για να τον βλάψουν".

Ο Ν. Πολίτης περιγράφει ότι η παράδοση της λύρας από το λυράρη στις νεράιδες και αντίστροφα από τις νεράιδες στο λυράρη, χωρίς να περνάει κανένας τα όρια του κύκλου που χαράχθηκε με το μαυρομάνικο μαχαίρι, συνεχίζεται όλη τη νύχτα μέχρι να λαλήσει ο πρώτος κόκορας.

Εκείνες του ζητούν να τους δώσει κάτι δικό του και για αντάλλαγμα θα του μάθουν να παίζει λύρα σαν αυτές. Ο λυράρης τους δίνει συνήθως ένα νύχι του και εκείνες του μαθαίνουν να παίζει με εξαιρετική δεξιοτεχνία κι ύστερα χάνονται με το πρώτο φως της ημέρας.

Για το λόγο αυτό, παλιότερα αν έπαιζε κανένας λυράρης με πολύ τέχνη τη λύρα του έλεγε: "Αμ' ήντα θαρρείτε; Εγώ τη λύρα την έμαθα στο σταυροδρόμι".