Βέβαια, σε παλαιότερες εποχές το Καρναβάλι και οι περίοδος της Αποκριάς δεν ήταν τίποτε άλλο από το τέλος της κρεοφαγίας και την έναρξη της μακράς περιόδου της Μεγάλης Σαρακοστής, κατά την οποία οι χριστιανοί νήστευαν αυστηρά, προετοιμαζόμενοι για τη Μ. Εβδομάδα και την Ανάσταση του Χριστού. Οι Απόκριες στα χωριά (στις πόλεις τα πράγματα ήταν κάπως διαφορετικά) εορτάζονταν κυρίως οικογενειακά, με συνάξεις στα σπίτια συγγενών, όπου έτρωγαν μαζί οι συγγενικές οικογένειες και έπαιζαν διάφορα «παιχνίδια», στα οποία συμμετείχαν όλοι, γεγονός που έκανε τους μεταξύ τους συγγενικούς δεσμούς ακόμη ισχυρότερους. Έτσι, οι Απόκριες ήταν μια γιορτή που αφενός διατηρούσε κάποια εσωτερικότητα και αφετέρου έδινε τη δυνατότητα ενεργού συμμετοχής σε όλους, μικρούς και μεγάλους, άνδρες και γυναίκες. Στο πλαίσιο αυτό το άτομο ένιωθε μέλος της ομάδας και ήταν παραγωγός γέλιου και ευθυμίας και όχι απλός καταναλωτής προϊόντων που του υπόσχονται το γέλιο. 

Σήμερα, τα πράγματα έχουν αλλάξει και οι Απόκριες σημαίνουν μια περίοδο πλήρους «εξωτερικότητας», αφού όλα επικεντρώνονται γύρω από το Καρναβάλι:  μικροί  και μεγάλοι σπεύδουν να  γιορτάσουν τις Απόκριες μακριά από το σπίτι τους, στα Καρναβάλια  που ετοιμάζουν οι Δήμοι για τους δημότες τους όχι μόνο στα μεγάλα αστικά κέντρα αλλά και σε κωμοπόλεις και μικρά χωριά. Μια καρναβαλική φρενίτιδα, θα λέγαμε, έχει πιάσει  δημοτικούς άρχοντες και  πολιτιστικούς συλλόγους, οι οποίοι όλο το χρόνο προετοιμάζονται για να δώσουν στο λαό το περιπόθητο «θέαμα». Είναι κακό αυτό; Καταρχήν όχι, δεν είναι κακό. Μέσα στη μιζέρια και την κακομοιριά του παρόντος μια διέξοδος, μια δυνατότητα λήθης είναι καλοδεχούμενη. Εξάλλου, για να διαθέτουν οι Δήμοι και οι σύλλογοι χρήμα και μέσα για την οργάνωση του Καρναβαλιού, σημαίνει πως και ο κόσμος το θέλει και ότι (για κάποιες πόλεις τουλάχιστον) αποφέρει αρκετά έσοδα. Μέχρι εδώ καλά.

Το πρόβλημα βρίσκεται αλλού. Πρόκειται για κάποια σημεία που πρέπει να επισημανθούν, ώστε να συμμετέχουμε (όσοι συμμετέχουμε) στο Καρναβάλι μετά λόγου γνώσεως. Το πρώτο επισημάνθηκε ήδη. Αναφέρομαι στην πλήρη απώλεια της εσωτερικότητας που το Καρναβάλι επιβάλλει. Συμμετέχοντας σ’ αυτό αφήνεσαι να σε παρασύρει όλο το στημένο, ψεύτικο, δίχως ουσιαστικό περιεχόμενο(παρά τις επιφάσεις σάτιρας που επικαλούνται κάποιοι) σκηνικό. Όλη η προσοχή στρέφεται στο θέαμα, σ’ ένα δρώμενο χωρίς ουσία, που υπάρχει μάλλον για να σκεπάζει τα προβλήματα εν είδει φερετζέ. Το βέβαιο είναι πως, όταν ο Καρνάβαλος πέσει στην πυρά, θα μείνουμε με την πικρή γεύση μιας ψευδούς λύτρωσης, εκτός κι αν κι εμείς συμμετέχουμε  στο Καρναβάλι σαν τους Αλεξανδρινούς του Καβάφη, που «έτρεχαν στην εορτή κι ενθουσιάζονταν κι επευφημούσαν ελληνικά κι αιγυπτιακά και ποιοι εβραίικα, γοητευμένοι με τ’ ωραίο θέαμα- μ’ όλο που βέβαια ήξεραν τι άξιζαν αυτά, τι κούφια λόγια ήσανε αυτές οι βασιλείες» (Αλεξανδρινοί Βασιλείς).

Το δεύτερο σημείο που θέλω να επισημάνω είναι πως, αν θέλουμε να κερδίσουμε κάτι πιο σημαντικό από την επιφανειακή τέρψη που προσφέρει ένα απλό θέαμα, ας σκεφτούμε πως ο Καρνάβαλος δεν είναι κάτι έξω από εμάς, ότι δηλ. Καρνάβαλος μπορεί να είναι ο καθένας μας. Και τούτο επειδή στη ζωή μας όλοι, άλλος λιγότερο και άλλος περισσότερο, φορούμε από μια μάσκα, όλοι παίζουμε κάποιο θέατρο. Πολύ συχνά, δηλαδή, είμαστε αναγκασμένοι να γίνουμε «υποκριτές», (ηθοποιοί, θεατρίνοι), δείχνοντας ένα πρόσωπο διαφορετικό από το πραγματικό. Όμως, όσο κρυβόμαστε πίσω από τη μάσκα, όσο η μάσκα παραμορφώνει το πρόσωπό μας, όσο το «φαίνεσθαι» δεν ταυτίζεται με το «είναι», θα είμαστε άνθρωποι διχασμένοι και γι’ αυτό δυστυχισμένοι. Είναι εύκολο να αφαιρέσουμε τη μάσκα; Ασφαλώς και όχι, επειδή η ίδια η ζωή μάς την επιβάλλει. Το ζήτημα είναι να το συνειδητοποιήσουμε και να παλέψουμε να είμαστε αυθεντικοί και γνήσιοι και όχι να φορούμε μια μάσκα που θα κρύβει το αληθινό μας πρόσωπο και η οποία δεν θα επιτρέψει το χτίσιμο υγιών σχέσεων με τον εαυτό μας, συνεπώς και με τους συνανθρώπους μας.

Το τρίτο σημείο είναι να σκεφτούμε πάνω στη σχέση του Καρνάβαλου με τους πολιτικούς μας. να αναλογιστούμε το «πολιτικό Καρναβάλι», αυτό που βλέπουμε καθημερινά μπροστά στα μάτια μας, όταν οι πολιτικοί μας ταγοί φορούν τη μάσκα άλλοτε του λαϊκού ηγέτη, άλλοτε του λαϊκού σωτήρα, άλλοτε του αναμορφωτή, άλλοτε του φορέα νέων ιδεών, άλλοτε του αδιάφθορου κλπ. Και παρελαύνουν μπροστά μας παίζοντας το παιγνίδι τους, φτιασιδωμένοι όσο μπορούν καλύτερα, ωραιοποιώντας την πραγματικότητα, κατασκευάζοντάς την έτσι, ώστε να είναι αντίστοιχη προς τη μάσκα που φορούν. Έτσι, όμως, ζούμε όλοι μέσα στο ψέμα, μέσα σε μια κακοστημένη και φτηνή παράσταση, σαν αυτή του Καρνάβαλου, όπου ξεχειλίζει το πλαστικό και η επίπλαστη ευτυχία. Και κάτι ακόμη. Από τη ρωμαϊκή ιστορία γνωρίζουμε το περίφημο panem et circenses (άρτον και θεάματα), που υπόσχονταν οι αυτοκράτορες στους Ρωμαίους, στην προσπάθειά τους να ελέγχουν το λαό. Μήπως και τα Καρναβάλια υπακούνε στην ίδια λογική; Κι αν είναι έτσι, μήπως ωφελούν τους πολιτικούς μας, καθώς τέτοια θεάματα συμβάλλουν στην εκτόνωση της λαϊκής δυσαρέσκειας; Μια υπόθεση κάνω, ίσως λανθασμένη…

Απόκριες, λοιπόν. Περίοδος χαράς και κεφιού. Ας χαρούμε κι ας διασκεδάσουμε. Μαζί, όμως, με το κέφι και το γλέντι ας μη ξεχνούμε την πραγματικότητα. Ας κοιτάξουμε πίσω από τη χαρούμενη μάσκα του Καρνάβαλου. Ίσως δούμε το πρόσωπό μας, ίσως αντικρύσουμε μια σύσπαση πόνου και αγωνίας. Τότε ας μη στρέψουμε αλλού το βλέμμα μας.  Ίσως η επερχόμενη Σαρακοστή να είναι μια ευκαιρία αυτογνωσίας και αυτοελέγχου…

Γιάννης Γ. Τσερεβελάκης