Συντάκτης: Αριστομένης Ι. Συγγελάκης*

Φίλντινγκ: «Οι Κρητικοί καθίστανται επικίνδυνα αδιάφοροι απέναντι στη γερμανική κατοχή. Το παλιό πνεύμα αντίστασης και εξέγερσης έχει εξατμιστεί».

Ιστορία 1η: Η αυτοθυσία των μικρών παιδιών

Στις 14 Σεπτεμβρίου 1943, ανήμερα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, οι Γερμανοί εισέρχονται στα χωριά της Βιάννου και της Δυτικής Ιεράπετρας και προχωρούν σε μαζικές εκτελέσεις πολιτών. Μια ομάδα Γερμανών φτάνει στο Μετόχι της οικογένειας Βερβελάκη από το Κεφαλοβρύσι και βρίσκει εκεί τα τρία μικρότερα παιδιά της οικογένειας, την Ευαγγελία 8 ετών, τη Μαρία 12 ετών και τον Στέλιο 15 ετών.

Τα ρωτούν άγρια πού κρύβεται ο πατέρας τους, αλλά αυτά δεν απαντούν. Τα βασανίζουν με τις ξιφολόγχες, μα τα μικρά παιδιά δεν λυγίζουν. Αντιστέκονται με πρωτόγνωρη γενναιότητα στη ναζιστική βαρβαρότητα και βρίσκουν μαρτυρικό αλλά ηρωικό θάνατο.

Τα αδέλφια Βερβελάκη με τη γενναιότητα και το ανυπότακτο φρόνημά τους νίκησαν τον φασισμό κι έγιναν φωτεινά ορόσημα αντίστασης και αυτοθυσίας.

Φίλντινγκ: «Οι Κρητικοί δεν θα έμπαιναν στον κόπο να ρισκάρουν τη ζωή τους δίχως την κατάλληλη πληρωμή».

Ιστορία 2η: Οι ανυπότακτες γυναίκες της Καλής Συκιάς

Τον Οκτώβρη του 1943, ο Μανόλης Μπαντουβάς, κυνηγημένος από τους Γερμανούς μετά το Ολοκαύτωμα της Βιάννου, προσπαθεί να ξεφύγει από τους διώκτες του. Μια μεγάλη επιχείρηση φυγάδευσής του οργανώνεται στην οποία, μάλιστα, συμμετέχει και ο ίδιος ο Φίλντινγκ.

Ομως η ομάδα αυτή εντοπίζεται από τους Γερμανούς και στη μάχη που δίνεται στο όρος «Τσιλίβδικας» (ενδοχώρα Ρεθύμνου), στις 4 Οκτωβρίου 1943, οι αντάρτες επικρατούν κατά κράτος. Τότε ο Μπρούνο Μπρόγερ, διοικητής του Φρουρίου Κρήτης, δίνει εντολή να καταστρέψουν για παραδειγματισμό τα κοντινά χωριά Καλή Συκιά και Καλλικράτης.

Στην περιοχή καταφτάνουν δυνάμεις του τακτικού γερμανικού στρατού καθώς και το απόσπασμα του διαβόητου σαδιστή ναζί Φριτς Σούμπερτ. Οι άντρες της Καλής Συκιάς, μη μπορώντας να φανταστούν τι θα συμβεί, σπεύδουν να κρυφτούν στο βουνό. Οι αφηνιασμένοι ναζί φτάνουν στις 6 Οκτωβρίου στο χωριό κι ανακρίνουν τις γυναίκες αλλά αυτές αρνούνται να προδώσουν τους άντρες τους.

Τις απειλούν με θάνατο, τις χτυπούν αλλά αυτές δεν κάμπτονται, παραμένουν ανυπότακτες έως το τέλος. Τα ναζιστικά κτήνη ρίχνουν τελικά δώδεκα γυναίκες και έναν υπερήλικα ζωντανούς στην πυρά. Στη συνέχεια εφορμούν στον Καλλικράτη και δολοφονούν εν ψυχρώ (στις 8 και 11 Οκτωβρίου 1943) 21 άντρες και 10 γυναίκες.

Το παράδειγμα ανείπωτης γενναιότητας και αυταπάρνησης των ηρωικών γυναικών της Καλής Συκιάς και του Καλλικράτη συγκλονίζει τους δημοκράτες όπου γης.

Φίλντινγκ: «Ακόμη και η περίφημη κρητική φιλοξενία εξαφανίστηκε μπροστά στη γερμανική βία ή απειλή βίας. Οι Βρετανοί, εμού συμπεριλαμβανομένου, έχουν πάνω από μια φορά αποπεμφθεί από τις πόρτες χωρικών που ήταν είτε υπερβολικά φοβισμένοι για να μας στεγάσουν είτε υπερβολικά καχύποπτοι ότι μπορεί να ήμασταν μεταμφιεσμένοι Γερμανοί».

Ιστορία 3η: Η ατρόμητη Ανωγειανή

Μια σημαντική μορφή ήταν η Καλλιόπη Ξυλούρη-Σκουλά, γυναίκα του Παπαγιάννη Σκουλά, πρωτεργάτη της Αντίστασης στα Ανώγεια. Κατά την απαγωγή του στρατηγού Κράιπε, ο Πάτρικ Λη Φέρμορ προσπαθεί να ξεφύγει από τους διώκτες του. Ντυμένος με στολή Γερμανού αξιωματικού πλησιάζει το σπίτι του Παπαγιάννη Σκουλά, ο οποίος όμως λείπει. Η γυναίκα του, Καλλιόπη Ξυλούρη-Σκουλά, ανυποψίαστη ανοίγει την πόρτα και μόλις βλέπει μπροστά της τον Γερμανό αξιωματικό τον φτύνει στο πρόσωπο!

Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ, συγκλονισμένος από τη μνημειώδη αντιστασιακή πράξη της ανυπότακτης Ανωγειανής, της εξηγεί ποιος είναι, την αγκαλιάζει και τη φιλά. Ο Βρετανός μέχρι το τέλος της ζωής του μνημόνευε συνεχώς αυτό το μοναδικό παράδειγμα θάρρους και υπερηφάνειας.

Φίλντινγκ: «Οι Κρητικοί αποδείχτηκαν αυτοί που είναι πραγματικά: δειλοί, προδότες, κλεφταράδες κι απατεώνες».

Ιστορία 4η: Το ηθικό μεγαλείο του χαροκαμένου πατέρα

Στις 28 Αυγούστου 1944 στον Κακόπετρο Χανίων οι Γερμανοί δολοφόνησαν εν ψυχρώ τους τέσσερις από τους πέντε γιους της οικογένειας Δεσποτάκη. Εναν χρόνο μετά, η Επιτροπή Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη (Καζαντζάκης, Κακριδής, Καλλιτσουνάκης, Κουτουλάκης) επισκέπτεται το σπίτι του κι ο διάλογος με τον χαροκαμένο πατέρα (όπως περιλαμβάνεται στην Εκθεση) έχει ως εξής:

– Ηρθετε, λέει, να καταγράψετε για το αίμα που χύθηκε… έχετε κ’ επαέ να σημειώσετε κατιτίς…

– Τι;

– Τέσσερις γυιους μου σκοτώσανε… Οι δυο τελευταίοι ήσανε δίδυμα…

– Πώς σε λένε;

– Δεσποτάκη… μα επειδή είστε κουρασμένοι, περάσετε κι από το σπίτι να πάρετε ένα νερό…

Το σπίτι του ήταν εκεί δίπλα σε μιαν κατηφοριά. Μπαίνομε μέσα, τι να δούμε, ένα τραπέζι, μ’ όλα του Θεού τα καλά, και στη γωνιά μια γυναίκα μαυροφορεμένη μ’ ένα κοριτσάκι μικρό στην ποδιά της, να κάθεται να κλαίει…

– Ηντα ’ναι δα τουτανά; ήντα κλαις; Οι αθρώποι δεν ήρθανε για να τωσε χαλάσεις την καρδιά ντως. Ελευτερωθήκαμε, γιά όχι; Εξέχασές το; Ετσά ’ναι η λευτεριά∙ σε μας ήλαχε να δώσωμε τα παιδιά μας… άλλος τα σπίθια ντου, άλλος ήδωκε τα λιόφυτά ντου… πως σου πόμεινε μόνο η κοπελιά, εγώ θα σου κάμω κι άλλους γυιους…

Εκεί είδα τον Καζαντζάκη να κλαίει. Μέσα στ’ αυτοκίνητο μας ήλεγε κι ήκλαιγε ακόμη, είδετε; αυτή είναι η κρητική ψυχή, την ελευτερία την έχει θρησκεία… Ενας τέτοιος λαός υποδουλώνεται ποτές;

Μικρές ιστορίες, χαρακτηριστικές της αδούλωτης κρητικής ψυχής, της αδούλωτης Ελλάδας ως απάντηση στους κυνικούς της εξουσίας και τους παραχαράκτες της Ιστορίας.

* Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, συγγραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα και μέλος της Ενωσης Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου