Η Θεία Λειτουργία του Δεκαπενταύγουστου δεν θα τελεσθεί σήμερα, για δεύτερη συνεχή χρονιά, στην Παναγία Σουμελά, στην Τραπεζούντα. Οι εργασίες αναστήλωσης της μονής δεν έχουν ολοκληρωθεί και για λόγους ασφαλείας ο χώρος θα παραμένει κλειστός. Οι λόγοι που οι τουρκικές αρχές δεν επέτρεψαν το προσκύνημα είναι πραγματικοί, αν και στην αρχή αντιμετωπίστηκαν από μερίδα πιστών στην Ελλάδα με κάποια καχυποψία. Εξάλλου, η διαδρομή μέχρι να φτάσει ο Βαρθολομαίος να ανεβεί τον Δεκαπενταύγουστο του 2010 με άδεια της κυβέρνησης Ερντογάν στο Μελά και να ψάλει το απολυτίκιο της Παναγίας δεν ήταν καθόλου εύκολη και το παρασκήνιο υπήρξε πλούσιο.

Ο μητροπολίτης Προύσσης και ηγούμενος της Ι. Μ. Αγίας Τριάδος Χάλκης κ. Ελπιδοφόρος, που χειρίστηκε από τη θέση του αρχιγραμματέα του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως τη διοργάνωση της ιστορικής, πρώτης μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή Θείας Λειτουργίας στην Παναγία Σουμελά, μιλάει επ’ αυτού σήμερα στην «Κ». «Ο Πατριάρχης βρισκόταν επί χρόνια σε συνεχείς συζητήσεις με την τουρκική κυβέρνηση», λέει. «Ταυτόχρονα υπήρχε πίεση και έντονο ενδιαφέρον από τη ρωσική πλευρά να αναλάβει το Πατριαρχείο Μόσχας τη διοργάνωση των προσκυνημάτων στη Σουμελά και να μεταφέρει τουρίστες από τις πρώην Δημοκρατίες της Σοβιετικής Ενωσης. Μπροστάρης ήταν ο κ. Ιβάν Σαββίδης. Ομως η Μονή της Σουμελά ανήκει στη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, είναι σταυροπηγιακό μοναστήρι, την ευθύνη λειτουργίας του την έχει το Φανάρι, και δεν νομιμοποιείται να εμπλέκεται άλλη Εκκλησία. Παρενέβη ο Πατριάρχης και ξεκαθάρισε πως δεν μπορεί κάθε επιχειρηματίας να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για τέτοια ευαίσθητα ζητήματα και μάλιστα χωρίς την ευλογία του πατριαρχείου. Ζήτησε δε να του δοθεί από την τουρκική κυβέρνηση έγγραφη άδεια για να τελεί εκείνος ως ηγέτης των Ορθοδόξων λειτουργίες στο μοναστήρι, όπως και έγινε».

Με τη βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ χριστιανοί Πόντιοι, από την Ελλάδα και τις χώρες της Μαύρης Θάλασσας, ταξίδευαν στην Τραπεζούντα.  Με την άνοδο του Πούτιν στην εξουσία και την επιχείρηση επέκτασης της ρωσικής επιρροής στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας, το μοναστήρι της Σουμελά άρχισε να γίνεται πόλος έλξης για τους Ρώσους πιστούς, που με την «ευλογία» του Πατριαρχείου Μόσχας άρχισαν να συρρέουν το 2008 και το 2009. Κατέφθαναν με αεροπλάνα και πλοία που μίσθωνε ο Σαββίδης, τότε βουλευτής του κόμματος του Πούτιν και εμφανιζόμενος ως υψηλών πατριωτικών τόνων Ελληνας. Μάλιστα, ο Πόντιος επιχειρηματίας από το Ροστόβ, που λειτουργούσε υπό την «ομπρέλα» του προέδρου του ΣΑΕ Ανατολικής Ευρώπης, μετέφερε, συνοδευόμενος από Ρώσους ιερείς, στη μονή αντίγραφο της εικόνας της Παναγίας Σουμελά που φυλάσσεται σήμερα στο ομώνυμο μοναστήρι στο Βέρμιο.

Παράλληλα με τις κινήσεις Σαββίδη, το Κρεμλίνο διά του ΥΠΕΞ Σεργκέι Λαβρόφ πίεζε ώστε να ανοίξει η Σουμελά για τις θρησκευτικές ανάγκες των χριστιανών. Στόχος, όπως επισήμαιναν τότε εκκλησιαστικοί και διπλωματικοί κύκλοι, ήταν να αυξήσει η Ρωσία την επιρροή στον ορθόδοξο χριστιανικό κόσμο και να αποκτήσει ισχυρό προγεφύρωμα στις τουρκικές ακτές του Ευξείνου Πόντου. 

Οι Τούρκοι, από την πλευρά τους, μπορεί να ήθελαν ρωσικό τουρισμό στην Τραπεζούντα, χωρίς όμως τη μόνιμη ρωσική παρουσία διά της θρησκείας. «Οι Τούρκοι δεν ήθελαν να δώσουν έδαφος σε μια άλλη Εκκλησία, από τη στιγμή που έχουν στη χώρα τους το Ορθόδοξο Οικουμενικό Πατριαρχείο», επισημαίνει ο κ. Ελπιδοφόρος.

Η επιχείρηση ρωσικής «κατάληψης» της Παναγίας Σουμελά προκαλούσε δυσφορία στο Φανάρι, που εργαζόταν αθόρυβα αλλά πυρετωδώς για την ικανοποίηση του αιτήματός του. Με τον Βαρθολομαίο, αλλά και (διακριτικά) τους Αμερικανούς να πιέζουν και τον Ερντογάν να έχει ανάγκη διεθνώς εκείνη την περίοδο να προβάλει ένα ανεκτικό ως προς την θρησκεία προφίλ η τουρκική κυβέρνηση έδωσε τελικά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο έγγραφη άδεια να τελεί Θεία Λειτουργία άπαξ του έτους, κάθε Δεκαπενταύγουστο. 

Κάπου εκεί οι προσπάθειες της ρωσικής πλευράς να θέσει υπό τη σκέπη της Εκκλησίας της την εμβληματική μονή απέβησαν άκαρπες, και στις 15 Αυγούστου του 2010 ο Οικουμενικός Πατριάρχης τέλεσε την πρώτη Θεία Λειτουργία μετά το 1922. «Είχαμε αγωνία γιατί η πρώτη αυτή Θεία Λειτουργία θα ήταν καθοριστική. Η άδεια από την τουρκική κυβέρνηση δεν ήταν μόνο για μια τελετή, ήταν και για το μέλλον. Ομως φοβόμασταν ότι, αν δεν πάει κάτι καλά (ενέργειες ακραίων δικών μας ή και Τούρκων εθνικιστών και επεισόδια), ίσως να μην μας επέτρεπαν τη λειτουργία την επόμενη χρονιά». Ο μητροπολίτης Προύσσης υπογραμμίζει ότι ακόμη και πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή, κανένας πατριάρχης δεν είχε λειτουργήσει στην Παναγία Σουμελά, παρότι η μονή άνηκε στο Φανάρι. Ετσι η Θεία Λειτουργία του 2010 καταγράφεται ως ορόσημο. Φέτος, όπως και πέρυσι, οι Πόντιοι θα σκαρφαλώσουν για το προσκύνημά τους στην Παναγία Σουμελά του Βερμίου στην Ημαθία, όπου προγραμματίζονται λαμπρές εκδηλώσεις. Του χρόνου όμως και με την ελπίδα ότι οι εργασίες θα έχουν ολοκληρωθεί το ποντιακό ανθρώπινο μελίσσι θα «πετάξει» και πάλι στην Τραπεζούντα. «Γίνεται καλή δουλειά στη μονή, αξίζει τον κόπο να περιμένουμε», λέει ο κ. Ελπιδοφόρος.