Δύο βασικούς στόχους αναμένεται να έχει η ναυτική δράση ΝΑΤΟ και Ε.Ε. στην Κεντρική Μεσόγειο το επόμενο χρονικό διάστημα: πρώτον, την αποτροπή των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών από τον συγκεκριμένο θαλάσσιο δίαυλο και, δεύτερον, την εδραίωση της νέας κυβέρνησης της Λιβύης και την υποστήριξή της, με μέσα και εκπαίδευση προσωπικού, στον αγώνα εναντίον του ISIS. Η ακριβής φύση της ναυτικής δράσης στη Μεσόγειο δεν είναι ακόμη σαφής.

Θα καθοριστεί σε δύο βήματα: κατ’ αρχάς, στη σύνοδο υπουργών Αμύνης του ΝΑΤΟ σε περίπου 10 ημέρες και, οριστικά στη Σύνοδο Κορυφής της Βαρσοβίας στις 8 Ιουλίου. Η σύνοδος της Βαρσοβίας έχει πολλαπλό ενδιαφέρον τόσο για τις εξελίξεις στην ανατολική όσο και στη νότια πτέρυγα της Συμμαχίας. Ηδη από τις 20 Μαΐου, ο γ.γ. του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ και η ύπατη εκπρόσωπος της Ε.Ε. Φεντερίκα Μογκερίνι έχουν εκδηλώσει πρόθεση να εκδοθεί στη Βαρσοβία μια κοινή διακήρυξη των δύο οργανισμών, η οποία θα λειτουργεί ως προανάκρουσμα συνεργασίας έναντι των λεγόμενων «υβριδικών» απειλών.

Αυτή η προοπτική ανησυχεί την Αθήνα. Και τούτο διότι η Αθήνα προτιμά το ΝΑΤΟ να παραμείνει στο Αιγαίο και η επιχείρηση στην Κεντρική Μεσόγειο να διεξαχθεί ως επέκταση της –υπό ευρωπαϊκό συντονισμό και διοίκηση– επιχείρησης «Sophia» στα νότια της Κρήτης. Ο υπουργός Εξωτερικών Ν. Κοτζιάς, τόσο δημοσίως όσο και στις διάφορες συναντήσεις που είχε το τελευταίο χρονικό διάστημα, έχει τονίσει ότι η Ελλάδα βάζει δύο όρους: να μην δημιουργηθούν hotspots για τη φιλοξενία προσφύγων ή μεταναστών στην Κρήτη και να μη συμμετάσχουν στις περιπολίες στα νότια του νησιού χώρες που αμφισβητούν τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα.

Προφανώς η χώρα αυτή είναι η Τουρκία, η οποία υπενθυμίζεται ότι έχει κατά καιρούς αμφισβητήσει την ελληνική κυριαρχία ακόμη και σε νησιά που βρίσκονται στα νότια της Κρήτης. Γι’ αυτό και ο κ. Κοτζιάς τάσσεται υπέρ της διατήρησης της επιχειρησιακής αυτονομίας της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ και διαφωνεί με ένα καθεστώς από κοινού διοίκησης και συντονισμού των πλοίων που θα συμμετάσχουν. Ιδιαίτερη σημασία για την προώθηση της επιχείρησης αυτής έχει το γεγονός ότι τη στηρίζουν εντόνως και ενεργά όλες οι μεγάλες χώρες της Ε.Ε., Γερμανία, Γαλλία, Βρετανία και, βεβαίως, η άμεσα θιγόμενη από τις προσφυγικές ροές Ιταλία.

Ενα επιπλέον πρόβλημα που θα κληθεί να διαχειριστεί η Αθήνα σε περίπτωση ενεργοποίησης μιας πιθανής κοινής επιχείρησης ΝΑΤΟ - Ε.Ε. είναι η συνύπαρξη Τουρκίας και Κύπρου σε αυτό το πλαίσιο. Αφενός διότι η Κύπρος ανήκει στην Ε.Ε. και όχι στο ΝΑΤΟ. Αφετέρου γιατί η Τουρκία ανήκει στο ΝΑΤΟ, αλλά όχι στην Ε.Ε. Ως εκ τούτου, μια συνδυαστική επιχείρηση, όπου θα επιθυμούν να συμβάλουν με μέσα τόσο η Κύπρος όσο και η Τουρκία, θα δημιουργούσε περαιτέρω προστριβές και στο εσωτερικό της Συμμαχίας. Σημειώνεται, μάλιστα, ότι στο ΝΑΤΟ λαμβάνουν υπόψη ως παράγοντα δυσκολίας στον σχεδιασμό της επιχείρησης τις αποκλίνουσες απόψεις των δύο χωρών, Ελλάδας και Τουρκίας.

Αντιθέτως, η Τουρκία εμφανίζεται ως μία από τις χώρες που ζητούν εντόνως την ενεργοποίηση του ΝΑΤΟ στην Κεντρική Μεσόγειο. Είναι, επίσης, από τις χώρες που διεκδικούν σημαντικό ρόλο στην ανασυγκρότηση της Λιβύης. Οπως αναφέρουν διπλωματικές πηγές, η πρόθεση αυτή αιτιολογείται κατ’ αρχάς λόγω των πολύ σημαντικών οικονομικών συμφερόντων που έχει η Αγκυρα στη μεγάλη βορειοαφρικανική χώρα. Ωστόσο, προσθέτουν, υπάρχουν και ιστορικοί λόγοι εξέχουσας σημασίας για την Τουρκία, καθώς η Λιβύη ήταν πρακτικά η πρώτη μεγάλη πολεμική επιχείρηση στην οποία συμμετείχε ως διοικητής στρατωτικής μονάδας ο Κεμάλ Ατατούρκ το 1914.

Σύμφωνα με πληροφορίες, ρόλο στην υποστήριξη της νέας κυβέρνησης της Λιβύης διεκδικεί και η Ελλάδα, η οποία πιθανώς θα αναλάβει την εκπαίδευση της νέας ακτοφυλακής της χώρας. Το ΝΑΤΟ έχει αποφασίσει ότι δεν θα στείλει στρατιώτες στο έδαφος της Λιβύης, ωστόσο θα εκπαιδεύσει τον στρατό και τις δυνάμεις ασφαλείας που συντάσσονται γύρω από την νέα κυβέρνηση εθνικής ενότητας στην Λιβύη, η οποία θα έχει ιδιαίτερα δύσκολο έργο να αντιμετωπίσει την πολύ έντονη και επιθετική δράση του ISIS στην αχανή βορειοαφρικανική χώρα. Μια επιπλέον δυσκολία σε αυτή την κατεύθυνση είναι η συμφιλίωση ανάμεσα στις διάφορες φυλές που πρακτικά διατηρούν αναλλοίωτη την τοπική ισχύ τους.

Αμερικανική «απειλή» με στόχο την Αγκυρα

Η κατάσταση στο Αιγαίο είναι πλέον αρκετά πιο σαφής. Το NATO θα παραμείνει να περιπολεί στο Αιγαίο για καιρό ακόμα, παρά τις σχετικές τουρκικές ενστάσεις. Η δημόσια ανακοίνωση του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Κέρι για αποστολή αμερικανικού πλοίου στο Αιγαίο «πάγωσε» την Αγκυρα. Οι εκπρόσωποι της Τουρκίας επισημαίνουν ότι η δράση του στολίσκου SNMG-2 στο αρχιπέλαγος πέτυχε τον σκοπό της (δηλαδή τη δραστική μείωση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών), ως εκ τούτου δεν χρειάζεται να συνεχιστεί. Σε αυτό το πλαίσιο διατηρούν, προφανώς, τη διαφωνία τους για την επέκταση της δράσης του ΝΑΤΟ στα Δωδεκάνησα, τονίζοντας ότι και εκεί οι ροές είναι πλέον σχεδόν μηδενικές. Ωστόσο, είναι απολύτως δεδομένο ότι, σε περίπτωση που το αμερικανικό πλοίο κατέλθει στο Αιγαίο και αποφασίσει να πλεύσει και στα Δωδεκάνησα, θα είναι εξαιρετικά δύσκολο για την Αγκυρα να υψώσει εμπόδια. Μια επιπλέον παράμετρος της αμερικανικής καθόδου στο Αιγαίο είναι ότι πρακτικά λειτούργησε ενθαρρυντικά για την ενίσχυση της δράσης και από ανατολικές χώρες του ΝΑΤΟ, όπως η Πολωνία, η οποία θα στείλει στο αρχιπέλαγος μια φρεγάτα. Ενδεικτική του ενδιαφέροντος των Αμερικανών για την κατάσταση στο Αιγαίο ήταν και η επίσκεψη του υπαρχηγού της ακτοφυλακής τους Τσαρλς Μάικλ στην Αθήνα την εβδομάδα που πέρασε.