Η Μ. Ανατολή «βράζει», οι ΗΠΑ αλλάζουν άρδην πολιτική με απροσδόκητες συνέπειες, η Αφρική και η Ν. Αμερική αντιμετωπίζουν μεγάλα προβλήματα πολιτικά και οικονομικά και η Ευρώπη ψάχνει να βρει το βηματισμό της μέσα σ’ νέο τοπίο, όπου τα εθνικιστικά και «αντισυστημικά» λεγόμενα κόμματα έχουν μπει δυναμικά στη διεκδίκηση της εξουσίας, ο ευρωσκεπτικισμός είναι παρών, η οικονομική κρίση δεν έχει ξεπεραστεί, η τρομοκρατία θέτει σε κίνδυνο τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής και ο Ερντογάν, αφιονισμένος από τη μέθη της εξουσίας και το όραμα της επανασύστασης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, εξαπολύει  μύδρους κατά των ευρωπαϊκών κρατών, και μάλιστα τη στιγμή που «τρώει»τα εκατομμύρια των ευρώ που φτάνουν στην Άγκυρα από την Ευρώπη. Θα βρει άραγε η Ευρώπη το δρόμο της, ξεπερνώντας όλους αυτούς τους σκοπέλους;

Είναι αλήθεια ότι η Ευρώπη δεν έχει κάμει ακόμη τα απαραίτητα, μεγάλα βήματα για την πραγματική ενοποίησή της, δεν έχει δηλαδή κοινή εξωτερική πολιτική, κοινά ευρωπαϊκά σύνορα, κοινό στρατό και κοινή οικονομική και κοινωνική πολιτική (π.χ. κοινή τραπεζική πολιτική), ενώ έχει ήδη το κοινό νόμισμα. Είναι απλώς μια νομισματική Ένωση, εντός της οποίας οι πολίτες και το χρήμα των χωρών που την απαρτίζουν μπορούν να κινούνται ελεύθερα. Παράλληλα, η Ενωμένη Ευρώπη βάλλεται σήμερα από τρεις πλευρές:  α) από τους ακραίους ισλαμιστές, οι οποίοι την έχουν βάλει στο στόχαστρό τους, θεωρώντας την αδιακρίτως ως μια ένωση «σταυροφόρων» που πολεμά το Ισλάμ, β) από τους Ευρωπαίους εθνικιστές, που θέλουν τη διάλυσή της, επειδή πιστεύουν πως έτσι το κάθε κράτος-έθνος θα εξασφαλίσει καλύτερα τα συμφέροντά του και γ) από τον απρόβλεπτο Ντ. Τραμπ, τον εσχάτως εκλεγέντα αμερικανό Πρόεδρο, που εκπροσωπεί τον ακραίο αμερικάνικο εθνικισμό. 

Στο σταυροδρόμι, λοιπόν, όπου βρίσκεται, η Ευρώπη έχει  ενώπιον της σοβαρούς κινδύνους, τους οποίους πρέπει να αντιμετωπίσει, αν θέλει όχι μόνο να εξακολουθήσει να υφίσταται αλλά και να διατηρήσει αυτό που την κάνει πόλο έλξης για εκατομμύρια ανθρώπων από την Ασία και την Αφρική. Και ποιο είναι αυτό;   Είναι ο ευρωπαϊκός τρόπος ζωής, είναι το κοινωνικό κράτος, είναι το κλίμα ειρήνης και ασφάλειας που νιώθουν (ή ένιωθαν μέχρι σήμερα) οι πολίτες της, είναι οι ελευθερίες και η δημοκρατία που απολαμβάνουν. Όλα αυτά την έχουν τοποθετήσει σε περίοπτη θέση στον παγκόσμιο χάρτη και την καθιστούν ένα όνειρο για όλους εκείνους που ζουν σε χώρες και περιοχές που πλήττονται από πολέμους, εμφύλιες συρράξεις, πείνα, φτώχεια και ανεργία. Βέβαια, αυτά εμείς, επειδή τα απολαμβάνουμε χρόνια τώρα, τα θεωρούμε ως κάτι το απολύτως αυτονόητο και, για το λόγο αυτό, ίσως δεν τα εκτιμήσαμε και δεν τα εκτιμούμε όσο θα έπρεπε. Τώρα που το κοινωνικό κράτος αρχίζει να μη λειτουργεί, όπως το ξέραμε, τώρα που η ασφάλεια ζωής και περιουσίας μπαίνει σε μια περίοδο κρίσεως με τη δράση των τρομοκρατών του Ισλάμ, τώρα που ο Τραμπ βάλλει ευθέως κατά πάντων και ζητεί τη διάλυση της Ευρώπης, ίσως αρχίσουμε να συνειδητοποιούμε τη σημασία της Ενωμένης Ευρώπης. Διότι η Ευρώπη είναι το σπίτι μας, είναι ο χώρος όπου, παρά τις διαφορές μας, βρίσκεται πιο κοντά σε μας γεωγραφικά, πολιτισμικά και πολιτικά. Βέβαια, ειδικά εμείς οι Έλληνες, ως ορθόδοξοι, διατηρούμε κάποιες άλλες πνευματικές και ιστορικές προϋποθέσεις, καθώς προερχόμαστε από τη μεγάλη ορθόδοξη  παράδοση του Βυζαντίου, η οποία διαφοροποιείται από τον Καθολικισμό και τον Προτεσταντισμό. Ωστόσο, το χαρακτηριστικό της Ευρώπης είναι η ενότητα, χωρίς την κατάργηση της θρησκευτικής και πολιτισμικής  ποικιλομορφίας των επιμέρους κρατών που την αποτελούν.  

Η Ενωμένη Ευρώπη πρέπει να μείνει ζωντανή και να μη κάμει το χατίρι κανενός εθνικιστή, που θέλει να ξαναφέρει στην ευρωπαϊκή ήπειρο την κατάρα των εθνικιστικών παθών και διεκδικήσεων, ούτε και των ισλαμιστών, που θέλουν να τη βυθίσουν στο χάος, ονειρευόμενοι τον εξισλαμισμό της, ούτε του Τραμπ, που βλέπει τα πράγματα από τη σκοπιά ενός μεγιστάνα του πλούτου και θα ήθελε τον εξαμερικανισμό της, δηλαδή παντελή κατάργηση του κοινωνικού κράτους και μικρά κράτη, εύκολα θύματα της πολιτικής του « διαίρει και βασίλευε». Πώς, όμως, θα το πετύχει αυτό; 

Επειδή πιστεύω πως το πρόβλημα της Ευρώπης είναι πρωτίστως πνευματικό, νομίζω πως το πρώτο που πρέπει να κάμει είναι μια αναβάπτιση στις πηγές των αξιών της, δηλαδή στην αρχαιοελληνική και χριστιανική της παράδοση. Να ξαναβρεί και να συνειδητοποιήσει το πνευματικό κλίμα μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, δηλαδή να καταλάβει ότι «η λογοτεχνία και οι ανθρωπιστικές γνώσεις, η κουλτούρα και η παιδεία, αποτελούν το ιδανικό αμνιακό υγρό στο οποίο οι ιδέες της δημοκρατίας, της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της λαϊκότητας, της ισότητας, του δικαιώματος στην κριτική, της ανοχής τα αλληλεγγύης, του κοινού καλού, μπορούν να έχουν μια σταθερή ανάπτυξη.» (Nuccio Ordine, Η χρησιμότητα του άχρηστου, Εκδ. ΑΓΡΑ, σ. 43). Χωρίς αυτή τη συνειδητοποίηση, χωρίς την επανεύρεση των ευρωπαϊκών αξιών που γέννησε το πνεύμα των μεγάλων αρχαίων διανοητών, φιλοσόφων και ποιητών και το κήρυγμα του Αποστόλου Παύλου αλλά και η σκέψη των νεοτέρων μεγάλων φιλοσόφων, πολιτικών και λογοτεχνών της, η Ευρώπη δεν μπορεί να έχει μέλλον, διότι μια αληθής ένωση δεν μπορεί να χτιστεί πάνω στα συμφέροντα των λεγόμενων «αγορών» ούτε μόνο πάνω στο χρήμα. Χρειάζεται βάσεις πνευματικές. Η Ευρώπη, εμπνευσμένη από τους αρχαίους Έλληνες, δημιούργησε τη σύγχρονη δημοκρατία, αυτήν που ούτε ο ακροδεξιός Τραμπ ούτε το Ισλάμ  μπορούν να κατανοήσουν (είναι χαρακτηριστικό ότι τόσο ο Τραμπ όσο και ο Ερντογάν νιώθουν αντιπάθεια προς την ελευθερία του λόγου). Αυτές τις δημοκρατικές ελευθερίες και αξίες, που ζηλεύουν όσοι τις πολεμούν («στο βάθος το ζηλεύουμε αυτό που ρεζιλεύουμε», λέει ο στίχος της Λίνας Νικολακοπούλου) πρέπει να ανανεώσει και να εμβαθύνει η Ευρώπη, μη επιτρέποντας σε κανένα και για τίποτε να τις φαλκιδεύσει.

Είναι, νομίζω, περιττό να πω ότι, παράλληλα, πρέπει η Ευρώπη να σχεδιάσει νέες πολιτικές, με αλληλεγγύη προς τις αδύναμες οικονομικά χώρες, με καταπολέμηση της ανεργίας, με προάσπιση του κοινωνικού κράτους. Η Ευρώπη πρέπει να παλέψει σθεναρά εναντίον όλων εκείνων που θέλουν τη διάλυση ή την καταστροφή του τρόπου ζωής της. Έχει τη δύναμη να σταθεί ακέραια και ενωμένη, αν πρωτίστως βρει ξανά αυτό που πάντοτε ήταν: ένας χώρος συνάντησης και παραγωγής ιδεών, ένας χώρος αλλαγών, έρευνας, προόδου και ανάπτυξης που είχε ως κέντρο τον άνθρωπο. Κάθε φορά που η Ευρώπη ξέφευγε από αυτό το δρόμο, βυθιζόταν στο χάος και στον παραλογισμό του πολέμου. Καλό είναι να το σκεφτούν και όσοι από τους Ευρωπαίους πολιτικούς έχουν υποκύψει στον πειρασμό του εθνικισμού. 

Γιάννης Γ. Τσερεβελάκης