«Γιατί δεν γκρεμίζονται τα αυθαίρετα στα ρέματα;». Το ερώτημα αυτό δεν είναι απλό να απαντηθεί, κυρίως γιατί η απάντηση δεν βασίζεται... στη λογική. Στη Μάνδρα, κατ’αρχήν, δεν υπάρχουν αυθαίρετα στο ρέμα γιατί... δεν υπάρχει ρέμα, αφού πολεοδομήθηκε «νόμιμα» με το σχέδιο πόλης. Και εκεί όμως όπου τα ρέματα εξακολουθούν με κάποιο τρόπο να υφίστανται, η κατεδάφιση αυθαιρέτων είναι εξαιρετικά δύσκολη, καθώς αν το ρέμα δεν έχει χαρακτηριστεί ή οριοθετηθεί, παραμένει «αόρατο» για τη διοίκηση...

Η τραγική υπόθεση της πλημμύρας στη Μάνδρα έφερε για πολλοστή φορά στο φως ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο ζήτημα: τον τρόπο που ο νομοθέτης αντιλαμβάνεται και προστατεύει τα ρέματα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το κύριο ρέμα (Αγίας Αικατερίνης) που προκάλεσε τις καταστροφές... δεν υφίσταται εντός των ορίων του οικισμού, αφού το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο του 1989 πολεοδόμησε την κοίτη του (επομένως τα σπίτια που χτίστηκαν στη θέση του είναι νόμιμα). Δεν ισχύει το ίδιο και για την εκτός Μάνδρας περιοχή: τον Ιούλιο του 2014 η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής ενέκρινε τη μελέτη εκτροπής του χειμάρρου Αγίας Αικατερίνης (σε μήκος 1,7 χλμ.) και διευθέτησης του χειμάρρου Σούρες (σε μήκος 1,7 χλμ.). Τα έργα πάντως ουδέποτε πραγματοποιήθηκαν καθώς, όπως δήλωσε χθες η περιφερειάρχης Ρένα Δούρου, τα καθυστέρησε το Δασαρχείο Αιγάλεω (το οποίο, ωστόσο, είναι στη δικαιοδοσία της Αποκεντρωμένης Διοίκησης που ενέκρινε το έργο). Να σημειωθεί πάντως ότι σήμερα η ένταξη μιας περιοχής στο σχέδιο πόλης προβλέπει υποχρεωτικά την οριοθέτηση τυχόν ρεμάτων.

Ομως και στις περιπτώσεις εκείνες που το ρέμα εξακολουθεί να υπάρχει με κάποια μορφή (έστω δηλαδή και με πολύ μικρότερη διατομή), η κατεδάφιση των αυθαιρεσιών είναι πολύ δύσκολη υπόθεση. Η αιτία; Μα πρέπει πρώτα να «αποδειχθεί» ότι το ρέμα... είναι ρέμα. Η (φαινομενικά παράλογη αλλά τυπικά σωστή) απαίτηση των υπηρεσιών φάνηκε πριν από λίγα χρόνια, όταν η τότε αρμόδια υπηρεσία του υπουργείου Περιβάλλοντος απευθύνθηκε στις πολεοδομίες ζητώντας κατάλογο διαπιστωμένων αυθαιρέτων σε ρέματα για να τα κατεδαφίσει. Ελάχιστες πολεοδομίες ανταποκρίθηκαν και όταν η υπηρεσία απευθύνθηκε στους διευθυντές τους, η απάντηση ήταν πανομοιότυπη: δεν γνωρίζουμε αν είναι ρέμα. Προκειμένου να συσχετίσει η πολεοδομία ένα αυθαίρετο (και) με την ύπαρξη ρέματος, ζητούσε να εκδοθεί διαπιστωτική πράξη για τον χαρακτηρισμό του. Την πράξη αυτή έδιναν υπηρεσίες της περιφέρειας, κατόπιν μελέτης. Επομένως, εκτός μετρημένων περιπτώσεων, τα ρέματα παραμένουν χωρίς νομική υπόσταση και επομένως είναι «αόρατα» για τις κρατικές υπηρεσίες.

Η νομοθεσία

Πάντως, η νομοθεσία περί υδατορεμάτων άλλαξε το 2014 (ν. 4258), δίνοντας και σε ιδιώτες τη δυνατότητα να «κινήσουν» τη διαδικασία οριοθέτησης, ακόμα και να συμβάλουν εκπονώντας την απαραίτητη μελέτη. Τα «παραθυράκια» πάντως (ελαχίστων αποστάσεων από την κοίτη, fast track διαδικασιών κ.ά.) εξακολούθησαν να υφίστανται και με το πέρασμα του χρόνου να αυξάνονται: για παράδειγμα, ο τελευταίος νόμος για τα αυθαίρετα έδωσε το δικαίωμα να εκδοθεί νόμιμη οικοδομική άδεια σε ρέματα που έχουν καλυφθεί και διευθετηθεί, με μόνο περιορισμό ότι το κτίριο δεν θα βρίσκεται ακριβώς επάνω αλλά δίπλα από το διευθετημένο ρέμα.

Οι φυσικές κοίτες των ρεμάτων είναι πάντως «ανεπιθύμητες» στον αστικό ιστό, με πρόσφατο παράδειγμα την περίπτωση του ρέματος Πικροδάφνης, όπου ομάδες πολιτών μάχονται χρόνια για να διασώσουν το τελευταίο ανοικτό κομμάτι από την τσιμεντοποίηση της κοίτης του.

Το παράδειγμα της Δανίας

Η Δανία αντιμετωπίζει συχνά προβλήματα πλημμυρών, καθώς οι παράκτιες περιοχές της είναι εκτεθειμένες μεταξύ άλλων σε τυφώνες και σφοδρές καταιγίδες. Προκειμένου να εκτιμήσουν το ρίσκο που θα διατρέχει κάθε περιοχή τις επόμενες δεκαετίες (έως το 2100), η κυβέρνηση δημιούργησε το 2011 έναν ψηφιακό άτλαντα της χώρας, στον οποίο προέβαλε με υπολογιστικά μοντέλα τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής τις επόμενες δεκαετίες. Ο άτλαντας διανεμήθηκε στους δήμους, που με τη σειρά τους εκπόνησαν ένα σχέδιο διαχείρισης πλημμυρών τόσο για σήμερα όσο και για το μέλλον. Παράλληλα δημιουργήθηκε ένα σύστημα ειδοποίησης σε περίπτωση πλημμύρας (στη χώρα μας ανάλογο σύστημα υφίσταται λ.χ. στον ποταμό Εβρο), ώστε ο κάθε δήμος να μπορεί να προετοιμαστεί και να ανταποκριθεί αποτελεσματικά χρησιμοποιώντας με τον βέλτιστο τρόπο τις υφιστάμενες υποδομές. Το σύστημα λειτουργεί σε πραγματικό χρόνο και βρίσκεται σήμερα υπό ολοκλήρωση. Αξίζει να σημειωθεί πάντως ότι τα δεδομένα του συστήματος προειδοποίησης είναι δημόσια, ώστε να μπορούν να τα αξιοποιήσουν και μεμονωμένοι πολίτες ή φορείς.